Yeraltı Barajı, yeraltındaki boşluklu bölgelerde yeraltı suyunun depolanması ve küçük miktarlarda su ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla inşa edilmekte olan ve yapım teknikleri gün geçtikçe gelişen su yapılarıdır.
Kurak, yarıkurak bölgelerde buharlaşma kayıplarının en aza düşürülmesi amacıyla genellikle alüvyon dolgusu kalın vadilerde süzülen suyu depolamaya olanak verecek şekilde sığ derinliklerde inşa edilen baraj veya bent türüdür.
Yeraltı Barajlarını anlayabilmek için önce barajları bilmek gereklidir.
Baraj Nedir? Neden Kullanılır?
20. Yüzyılın ortalarından sonra Fransızca’dan dilimize geçmiş olup,
sözlük anlamı engel olan baraj; su biriktirmek amacı ile hazne oluşturmak üzere bir akarsu vadisini kapatarak akışı engelleyen yapıdır. Barajın su biriktirme yanında, su seviyesi yükseltme ve geniş su yüzeyi meydana getirme gibi iki önemli fonksiyonu daha vardır.
Baraj Yapma Amaçları
1. Şehirlerin içme ve kullanma suyu ihtiyacı
2. Sanayi su temini
3. Sulama suyu
4. Hidroelektrik enerji üretimi
5. Su ürünlerinin üretimi
6. Mesirelik kullanım
Baraj kavramını öğrendiğimize göre; yeraltı barajlarını öğrenmeye geçebiliriz.
Yeraltında Su Depolama: Yeraltı Barajları
Son yıllarda yeraltı sularının miktarını arttırmak veya belirli bir yerde depolamak amacıyla yapay teknikler geliştirilmiş, bu yönde yapılan çalışmalar arttırılmıştır. Bunların başında Yeraltı barajları gelir. Sanıldığının aksine yeraltı barajları modern dünyanın eseri değillerdir tarihleri çok daha eskilere dayanmaktadır, zira Roma döneminden beri inşa edildiğine dair kanıtlar bulunmaktadır. Ancak modern dünyamızdakinden çok farklı olan bu yeraltı barajları çok daha küçük ve yapım teknikleri oldukça zordu.
Yeraltı Barajları, doğal akifer içinde inşa edildiği gibi, yapay akifer oluşturularak da inşa edilebilmektedir. Vadilerin daraldığı yerlerde ve taneli sığ akiferlerde daha sık inşa edilmektedir.
Nasıl ve Nerede Yapılmalıdır ?
Yeterli rezervuar hacmine ve uygun beslenim koşullarına sahip olan akiferde, genellikle geçirimsiz tabakaya oturtulan bir perde inşa edilerek yeraltısuyu akımının engellenmesi ve bu perde gerisinde suyun depolanması şeklindedir.
Yeraltı Barajları aşağıdaki koşullar sağlandığı takdirde kurulabilir;
• Yüksek etkili gözenekliliğe, yeterli kalınlık gereksinimlerine ve büyük ölçüde alanlara sahip bir akifer
• Akiferin altında geçirimsiz bir anakaya tabakası
• Yeraltıi alanına yeterli miktarda yeraltı suyu girişi
• Bir yer altı bariyerinin kurulabileceği bir yeraltı vadisi
• Yeraltı suyu kirlenmesine mahal vermeyecek arazi kullanım uygulamaları gereklidir.
Peki Yeraltı barajı neden kullanılmalı? Normal barajlardan ne farkı var?
Geleneksel barajlarla karşılaştırıldığında, yeraltı barajları aşağıdaki avantajlara sahiptir:
• Su yeraltında depolandığından, evlerin ve arazilerin batması önlenebilir. Böylece yeraltı barajının üstündeki araziler baraj inşaatından önceki haliyle kullanılabilir.
• Bariyer çökmelerinden (kesme duvarı) kaynaklanan potansiyel felaketler önlenebilir.
- Kesme duvarının yapım maliyeti, gerekli geçirgenlik şartını yerine getirmesi koşuluyla inceltilerek düşürülebilir
• Yer altı barajlarının ömrü uzun ve maliyetleri daha düşüktür.
Bu kadar avantajına rağmen dezavantajları da vardır.
• Yer altı suyunun rezerv hacminin doğru tahmin edilmesi çok zordur.
• Tamamlanmış işin kontrolü ve kesme duvarlarının kalite kontrolü gibi inşaat kontrolleri, görünmezlik nedeniyle dikkatli bir şekilde düşünülmelidir.
• Giriş tesislerinin işletme ve bakım maliyeti, geleneksel barajlardan daha pahalı olabilir.
Türkiye’de yeraltı barajları- Hedef 100 yer altı barajı
22 temmuz 2019’da ; Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü Konferans Salonu’nda düzenlenen “Yeraltı Barajları Eylem Planı” lansman toplantısına katılarak bir konuşma yaptı.
Son 17 yılda 563’ü baraj, 547’si HES, 347’si gölet ve bent, bin 332’si sulama tesisi başta olmak üzere 8 bin 31 tesis ve proje hizmete alındığını aktaran Pakdemirli, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi kapsamında ilan edilen birinci üç aylık eylem planı kapsamında tamamlanan 43 tesisle 10 bin 530 hektar alanı sulamaya açtıklarını söyledi.
Pakdemirli, böylece yıllık 33 milyon 915 bin lira zirai gelir artışı ve 5 bin kişiye istihdam sağladıklarını, 350 bin kişiye içme suyu temin ettiklerini, 75 bin kişi ile 155 hektar alanı taşkınlardan koruduklarını ve 40 bin hektar tarım arazisinin toplulaştırmasını yaptıklarını anlattı.
Yer altı barajları projesine “Cumhuriyetin 100. Yılında 100 Yer altı Barajı” adını verdiğini aktaran Pakdemirli, “Bundan sonra da DSİ, yer altı barajları konusunda da başarılı çalışmalara imza atacak. Yer altında çok büyük bir alan var ve bunlar haritalanmış durumda. Yer üstü barajına harcayacağımızın yüzde 5-10’unu geçmeyecek rakamlarla yer altında başarı sağlamamız mümkün.” ifadelerini kullandı.
Kaynak: (A.A)
Türkiye’nin en büyük yer altı barajı| Elmadağ Kargalı Yeraltıı Barajı
Elmadağ’a, Türkiye’nin içme suyu temini amaçlı en büyük kapasiteli yer altı barajını inşa ettiklerini kaydeden dönemin belediye başkanı Gökçek, barajın suyu yer altında depolayacağını ifade etti. Gökçek, barajın hizmet aşamalarını ise şöyle anlattı:
“Yurtdışında gelişmiş ülkelerde kullanılan yer altı barajı Türkiye’de sınırlı sayıda bulunuyor. Yaptığımız bu çalışmayla yerin 14 metre altında Kargalı Deresi’nin suyunu tutacağız. Su yer altında toprak gözenekleri içerisinde tutulduğundan, suyun buharlaşma düzeyi oldukça düşük oluyor. Ayrıca su toprağın içerisinde süzülerek baraja ulaştığı için kalitesi daha yüksek oluyor. 2,5 milyon metreküplük bu barajımızdaki su, barajın ilerisine inşa ettiğimiz 2 bin 500 metreküplük bir su deposuna, oradan da pompalarla Elmadağ merkezdeki 1200 metreküplük İsmetpaşa Su Deposu’na aktarılıyor. Oradan da yaklaşık 10 mahalleye su temini sağlıyor. Suyun barajdan itibaren katedeceği hat uzunluğu ise toplam 6 bin 389 metre.”
Kaynak: (İHA)
Sizin bu konu hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? Bizimle paylaşın!
