Periyot, bir tam hareket için geçen süre olarak tanımlanabilir. Yapı titreşimi düşünüldüğünde yapı belli bir yöne hareketlenir, uç noktaya gelir, daha sonra farklı bir yöne hareketlenir ve ilk dikey konumuna gelir. Yapının ilk hareketinden sonra hareketi tamamlayıp tekrar dikey konumuna gelene kadar geçen süre (bir tam hareket) yapının periyodudur.
Yapı periyoduna bakarak (hâkim periyot) birtakım bilgiler elde edilebilir. Dolayısıyla yapı periyodu aynı zamanda yapıyı tanımlayan bir özelliktir. Periyodun, yapının belli yöne hareketi, sonra diğer yönü hareketi ve tekrar ilk dikey konuma gelmesi için geçen süre olduğu hatırlanırsa aslında bir deplasman kavramının da işin içinde olduğu görülebilir. Tek katlı bir yapının tepe noktasının titreşirken 0,1 saniye boyunca sola hareket etmesi, yapının tepe noktasının 0,1 saniye müddetince aynı yönde yol alması, yani yer değiştirmesi demektir. Farklı diğer bir yapının tepe noktasının 0,2 saniye boyunca sola hareket etmesi, yapının tepe noktasının 0,2 saniye müddetince aynı yönde yol alması yani yer değiştirmesi demektir. Söz konusu yapılardan ilki 0,1 saniye süresinde 1 birim yol alıyorsa, diğer yapı ise 0,2 saniye boyunca 2 birim yol alıyor anlamına gelir. Konu tepe noktası olduğunda ilk yapı (0,1 saniye boyunca aynı yönde hareketlenen bina) tepe deplasmanı 1 birim iken. ikinci yapının tepe deplasmanı (0,2 saniye boyunca aynı yönde hareketlenen bina) tepe deplasmanı 2 birimdir. 0,1 saniye sola titreşen binanın periyodu hesaplanmak istenirse bir tam hareket için geçen sürenin bulunması gerekir. Yaklaşık olarak bu yapının periyodu aşağıdaki gibi hesaplanır:
0,1 saniye yapının sola hareketi,
0,1 saniye yapının en soldan ilk dikey konuma gelmesi,
0,1 saniye yapının sağa hareketi,
0,1 saniye yapının en sağdan ilk dikey konumuna gelmesi
Bu dört madde yapının bir tam hareketidir. O halde bir tam hareket için geçen süre:
0,1 + 0,1 + 0,1 +0,1=0,4 saniyedir. Yani bu yapının periyodu 0,4 saniyedir. Yukarıda bahsedilen örneğe göre periyodu 0,4 saniye olan bu yapının tepe deplasmanı 1 birimdir.
Aynı hesap 0,2 saniye boyunca sola hareket eden (tepe noktası) bina için tekrar edilirse:
0,2 saniye yapının sola hareketi,
0,2 saniye yapının en soldan ilk dikey konuma gelmesi,
0,2 saniye yapının sağa hareketi,
0,2 saniye yapının en sağdan ilk dikey konuma gelmesi.
Bu yapının periyodu ise 0,2 + 0,2 + 0,2 +0,2=0,8 saniyedir. Yukarıda bahsedilen örneğe göre bu yapının tepe deplasmanı 2 birimdir.
Özet olarak periyodu 0,4 saniye olan binanın tepe deplasmanı 1 birim iken, periyodu 0,8 saniye olan binanın tepe deplasmanı 2 birimdir. Mantıksal düşünüldüğünde hâkim periyodu 0,4 saniye olan binanın tepe noktasının alacağı yolun nispeten az olacağı, hâkim periyodu 0,8 saniye olan binanın tepe noktasının alacağı yolun nispeten daha fazla olacağı aşikardır.
O halde periyodu büyük yapıların tepe deplasmanlarının nispeten daha büyük olacağı, periyodu küçük olan yapıların tepe deplasmanlarının ise nispeten daha küçük olacağı söylenebilir.
Proje kontrol elemanlarının ya da dizayn yapan kişilerin yapı periyoduna bakarak tepe deplasmanının mertebesi hakkında fikir yürütmeleri mümkündür. Yine buraya kadar yazılanlardan yola çıkarak, YAPI PERİYODU- DEPLASMAN eğrisinin çizilebileceği de görülür. TBDY2018 (ŞEKİL 2.2) de böyle bir eğri mevcuttur. Bu eğriye bağlı deplasman değerinin (periyoda bağlı deplasman) Sdep=(T^2) / (4.Pi^2) x g x Sae dir.
Sae=1 olan(ivme) 0,4 saniye periyoda sahip yapının deplasmanı
Sdep= (0,4^2) /(4 x 3,14^2) x 9,81 x 1=0,04 metre
Sae=1 olan(ivme)0,8 saniye periyoda sahip yapının deplasmanı
Sdep= (0,8^2) / (4 x 3,14^2) x 9,81 x 1=0,16 metre
Bulunan bu değerler ilgili periyoda sahip binaların tepe deplasmanlarıdır.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
05454019515
