Ulaştırma Modları ve Lojistik
Ulaştırma modları için öncelikle ulaştırma nedir? konusunu irdeleyip öğrenmemiz gerekiyor. Tarih boyunca insanoğlu bir amaç için bir noktadan bir noktaya hareket etmek zorunda kalmıştır. Bir işin yapılabilmesi için öncelikle işin yapılacağı yere ulaşmak ve o noktaya malzemeleri ulaştırmak gerekmektedir. Kısacası ulaştırma A’dan B’ye gitmenin adıdır. Son bir kaç yılda pandemi ile birlikte aslında hayatımızda bir çok şey değişti. Bu değişiklikler son zamanlarda enerji fiyatlarına da etki ederek ulaştırmanın pahalanmasına sebebiyet verdi. Biraz detaylı düşündüğümüzde bu pahalılığın enerji kaynaklı ve ulaşımın petrol ham maddelerine olan bağımlılığından ötürü olduğunu görebiliriz. Gelin bu noktada şimdi sizler ile bu birbirine bağlı modlar ve tekil modların neler olduğunu detayları ile inceleyelim.
Öncelikle taşıma sektörünün ve ulaştırmanın bir alt dalı olan lojistik konusun ulaştırma modları konusuna geçemeden tanımlayalım. Lojistik; hammaddenin ürün haline dönüştürülmesinden tüketiciye ulaşması, hatta iade edilmesi süreçlerinin tamamını kapsar. Nakliye, depolama, gümrükleme, ambalajlama, dağıtım süreçlerinden oluşan lojistik, genellikle taşımacılık ve depolama faaliyetleri olarak algılanır. Bu durumda taşımanın lojistik maliyeti içinde yüzde 40 payının olması etkili olmuştur. İşte bu pay şu sıralar pahalılığın yegane sebebi olarak duruyor…
Taşımacılık, Ulaştırma Modları ve Lojistik Dalları
1.1. Unimodal Taşımacılık (Tek Modlu Taşımacılık)
– Malların bir veya daha fazla taşıma yollarından yalnızca birisiyle taşınmasıdır. (kara, hava, deniz, demiryolu) Geleneksel taşıma ve en çok kullanılan taşıma yöntemidir. Çoğunlukla kara, hava, deniz ve demiryolu ile yapılırken nehir ve boru taşımacılığı ile de yapılmaktadır. Kendi aralarında avantajları ve dezavantajları farklılık göstermektedir.
1.1.1. Karayolu Taşımacılığı
– En çok kullanılan taşıma türüdür. Oldukça yaygın olan bu taşıma türünde yükleme ve boşaltma işlerinin kolaylıkla yapılabilmesi, tarifeli yüklemelerin sıkça yapılabilmesi, kapıdan kapıya hizmet verilebilmesi, kısa süreli sevkler nedeniyle daha çok tercih edilen taşıma türüdür. Bunun dışında oluşan olumsuz yönleri; yüksek maliyetinin olması, kötü hava koşullarından kolay etkilenmesi, trafik ve çevre faktörlerden kolay etkilenmesidir. Özellikle 2.Dünya Savaşı’ndan sonra çok kullanılan nakliye türü olmuş ve tüm lojistik süreçlerinde yer almıştır. Günümüzde rekabetin en çok yaşandığı taşıma türüdür. Türkiye’de özellikle 1950’lerin sonunda yoğun kullanımı başlamıştır ve hızla gelişim göstermiştir. Ülkemizde kara yolu ağı uzunluğu 1950’lerden 2001’e kadar 4,79 kat artmıştır. Bu veri karayolu taşımacılığına verilen önemi göstermektedir.
1.1.2. Denizyolu Taşımacılığı
– Uluslararası anlamda en yaygın kullanılan taşımacılık türüdür. Taşıma modları arasında en güvenli ve düşük maliyetli olanıdır. Çok büyük miktardaki ürünler ve konteynerlenebilen ürünler denizyolu le taşınır. Karayoluna göre 7, havayoluna göre 22, demiryoluna göre 3,5 kat daha az maliyetli olmasından dolayı dünyada en çok tercih edilen taşıma yöntemidir. Deniz ticareti taşımacılığı, dünya tercihinin %92’sini omuzlamaktadır. Kıtalar ve ülkeler arası taşınan yük miktarı da 7 milyon tondur. Türkiye jeopolitik ve coğrafi yapısı itibariyle deniz taşımacılığına çok uygun bir konumda bulunmasına rağmen yanlış yatırımlar nedeniyle avantajını kullanamamaktadır. Son yıllarda her ne kadar deniz ticareti adına düzenlemeler yapılsa da hala yetersiz kalmaktadır. 2000 yılı içinde Türkiye’nin toplam dış ticaretinin %90’ı deniz taşımacılığı ile yapılmıştır. Bu taşımacılıkta denizyollarının aldığı pay 30,5 ile 36milyon tondur. Yabancı bayraklı gemilerin taşıdığı 82 milyon ton yük için ödenen navlun 2,5 milyar civarındadır. Ro-ro taşımacılığı gibi doğru vizyon ve yatırımlarla Türkiye kısa sürede istediği ve asıl olması gereken güce kavuşacaktır.
1.1.3. Havayolu Taşımacılığı
– En önemli tercih sebebi hız faktörüdür. Bununla birlikte birim taşıma maliyetleri, diğer taşıma türlerine nazaran oldukça yüksektir. 500 km’den daha uzak mesafeler için oldukça elverişlidir. Ancak havayolu taşımacılığın sağladığı hız avantajı, aynı zamanda depolama maliyetlerinin azaltıcı etkeni de olabilir. Bununla birlikte küresel şirketler için, maliyetle birlikte hız ve zaman kavramları da önem kazanmıştır. Bu sebeple havayolu taşımacılığının, entegre taşıma içinde ki önemi her geçen gün artmaktadır. Türkiye’de havayolu taşımacılığı uzun yıllar devlet tekelinde yapıldıktan sonra 2003 yılında yapılan düzenlemelerle, bölgesel taşımacılığın önü açılmıştır. Bu düzenlemelerden sonra bölgesel yolcu taşımacılığında da büyük artışlar gözlemlenmiştir. Bunun yanında yeni firmaların sektöre girişi hızlanmıştır.
1.1.4. Demiryolu Taşımacılığı
– Demiryolu taşımacılığı ağır ve hacimli yükler için düşük değerli, yüksek maliyetlere katlanılmadan yapılan bir taşımacılık türüdür. Yüksek yatırım maliyetleri ve bakımları nedeniyle genellikle devletler tarafından kullanılmaktadır. Uzun mesafeli kara taşımacılığında yüksek miktarda maliyet avantajları sağlamaktadır. Entegre taşımacılık olarak baktığımızda en önemli araçlardan birisidir. Türkiye’de demiryolunu teşvik edici düzenlemeler yapılmasına rağmen, bu taşıma yolunun gelişmesi için altyapı çalışması gerektiği için başarılı bir sonuç alınamamaktadır. Fakat hem taşıyıcıların hem de üreticilerin bilinçlenmesi sonucunda demiryoluna bakış açısı ve katkısı hızla değişmektedir.
1.1.5. Boru Hattı Taşımacılığı
– Demiryolu taşımacılığında olduğu gibi bu taşımacılık türünde de ilk yatırım oldukça yüksek maliyetlidir. Genellikle ham petrol, doğalgaz gibi likit ya da gaz halinde olan maddeler taşınmaktadır. Yüksek miktarda ürün taşıması ve güvenilir olması büyük avantaj sağlar ancak esnekliği son derece düşüktür. Türkiye’de son yıllarda boru hatlarına ve taşımacılığına önem artmıştır.
1.1.6. Nehir Yolu Taşımacılığı
– Avrupa’da çok sık ve yaygın kullanılmasına rağmen Türkiye’de henüz başlangıç aşamasındadır. Özel taşıma araçlarına ihtiyaç vardır ve araç kapasiteleri genele suyun derinliğine göre değişmektedir. Türkiye’de akarsuların debi oranlarının yüksek olması ve coğrafi sebeplerden dolayı verimli bir şekilde kullanmak çok fazla mümkün olmamaktadır.
2. Multimodal Taşımacılık
– Farklı taşıma türleri ve araçlarla birden fazla taşıtla yapılan taşıma türüdür. Yüklerin farklı araçlar ve farklı taşıma türü ile yapıldığı multimodal taşımacılıkta yükleme ve varış noktaları arasında kullanılan tüm taşıma yolları için tek taşımacılık sözleşmesi yapılır. Entegre bir sistem olan multimodal taşımacılık iki türde yapılır.
2.1. İntermodel Taşımacılık
– Kapıdan kapıya taşıma ve en az iki taşıma türü ile yükün en kısa zamanda teslim edilmesi yönünde yapılan taşımacılıktır. Tek yükleme ile aynı taşıma birimleri içinde ürünlerin ellenmeden, birden çok taşıma yöntemleriyle taşınması olarak tanımlanır. Boş konteyner ve boş treylerin içinde bir ürün olmadan taşınmasına, içlerinde herhangi bir ürün olmadığı için intermodel adı verilmiştir.
2.2. Kombine Taşımacılık
– Yükün bir taşıma biriminin içinde yeniden yüklemeye gerek kalmaksızın en az iki taşıma yöntemi kullanılarak yapılmasıdır. Türkiye diğer taşıma modlarına göre bu taşımada önemli işlerin altına imza atmış ve oldukça başarılı bir ülkedir. Ro-ro taşımacılığı buna en iyi örnek olarak gösterilebilir.
Gördüğünüz üzere taşımacılık yani ulaştırma modları hayatımızın her alanında ve her anında bulunan fakat çok fazla fark edemediğimiz bir olgu olarak duruyor. Bu yazı ile sizlere enerji maliyetlerinin artışının direkt olarak her şeye etkisinin ulaştırma kaynaklı da olabileceğini de anlatmaya çalıştık. Belki bir gün tamamen yenilenebilir enerji ile elektrikli ve otonom bir dünyaya kavuşuruz…
