Tünel Kalıp Sistemleri
Tünel kalıp sistemleri, binaların döşeme ve duvarlarının büyük kalıp elemanlar ile birden döküldüğü, yerinde dökme bir yapım sistemidir. Hazır kalıplar ile binanın taşıyıcı elemanları betonarme olarak üretilmekte, temeller, çatı ve bitirme işlerinin çoğunluğu geleneksel teknikler ile gerçekleştirilmektedir. İç ve dış bölme duvarları ise çoğunlukla hazır panellerden oluşturulmaktadır. Tünel kalıp sistemleri ile bir hacmin en çok üç duvarı dökülebilmektedir. Açık kalan kısımdan çıkarılan kalıplar, vinç yardımıyla başka bir noktada tekrar kurulmaktadır.
Tünel kalıp sistemleri, hızı ve tekrar kullanılabilirliği ile çok avantajlıdır; ancak dezavantajları da çoktur. Bulundurduğunuz ekiplerin tünel kalıp sistemleri deneyimleri çok önemlidir. Mekanik, elektrik, kalıp ve demircilerin rolleri çok önemlidir. Tünel kalıplarda özellikle kış aylarında 2 takım numune alınmalı numunelerden bir takım sahada, diger takım ise tünelin içinde olmalıdır ve ertesi gün tekrar kırım yapılarak (sahada) kalıbın alınıp alınmayacağına karar verilmelidir. Genelde hava şartlarına göre tahmini olarak alınır ve altlarına muhakkak teleskop destekler konulur.
Kot farkı olan yerlerde, tünelin kule vinç yardımı ile çıkması için hafriyatı önceden yaptırmalıdır. Tünel üzerindeki perdeler ocaklar açıldıktan sonra ısı kaybını engellemek amaçlıdır. Tünelde beton pompası çok yüksekten atmamalıdır. Her ne kadar tünel kalıp sistemleri, konikler ile sabitlense de pas payları, elektrik boruları ve rezervuar boşluklarına zarar verebilir ya da yerlerini değiştirebilir. Bu da ileride hilti ile çok haşır neşir olmamıza sebep olur. Ayrıca betonda ayrışmalara neden olur. Beton dökümünden önce son kez (aslında bunu demir bağlanmadan kontrol etmeniz gerekir.) kalıbın temizliğine özen göstermelisiniz.
Tünel kalıp sistemleri yerleştirilmeden yaklaşık 10 cm. aks dökülür, bu döküm sırasında dikkat etmeniz gereken husus aksın terazide olup olmadığı, ve alt kattan gelen filizlerin düzgünlüğüdür. Bu aks Kalıbın çıkarılması için gereklidir. Kalıp yerleştirildikten sonra muhakkak kot kontrolü (harita teknikeri) yapılmalıdır. Borulama yapılırken projeye harfiyen uyulmalıdır. Ve boruların çok sıkı olduğu yerlerde vibrasyona dikkat edilmelidir. Tünel kalıp sistemleri içi, teleskoplar indirilerek kalıp düşürülür ve tekerlekleri yardımı ile çıkarılır.
Tünel Kalıp Sistemin Avantajları
- Hız
- Ekonomiklik
- Uygulama Kolaylığı
- Depreme Dayanıklılık
Hız
Tünel kalıp sistemleri, inşaat süresini diğer sistemlerle mukayese edilmeyecek kadar kısaltır. Başka hiçbir sistemde yapılamayacak bir hızda üretim yapmanızı sağlar. Örneğin şartlar yerine getirilirse her gün bir kat üretebilme imkanını size sağlar yani 10 katlı bir bina 10 günde bu sistemle üretilebilirsiniz. İşte bu sebeple is gücü ve anapara kaybını önler, yatırımın en kısa zamanda amortismanını sağlar.
Ekonomiklik
Kalıbın yüzlerce kere aynı kalitede kullanılması yapım maliyetini çok azaltır. Yapılarda ahşap kullanılmaması, sınırlı ahşap kaynaklarına sahip ülkemiz için çok önemlidir.
Uygulama Kolaylığı
Her yerde kullanılabilir. 8 kisilik bir ekip bir kalıbı bir günde rahatlıkla tamamlayabilir.
Depreme Dayanıklılık
Sistemin özelliğinden dolayı sonuçta monolitik bir yapı elde edilir. Bu ise ülkemiz gibi deprem kuşağında olan bölgeler için en uygun sistemdir.
Tünel Kalıp Sistemin Yapısal Özellikleri
Tünel kalıp sisteminin elemanları; kalıp yüzeyleri, ek kalıp parçaları, çalışma platformu ve destek elemanlarıdır.
Kalıp yüzeyleri; yaklaşık 3 milimetre kalınlığında sactan yapılan, rijitliğin sağlanması ve beton dökümü sırasında sacın eğilmemesi için iç yüzeyinde çelik nervürler bulunan elemanlardır.
Çalışma platformu; beton prizini yaptıktan sonra kalıpların üzerinde çekilerek söküldüğü platformlardır. Çalışma platformunun standart boyutu 3 metredir.
Ek kalıp parçaları; döşeme boşlukları, perde alınları, konsollar, döşeme alınları için kullanılmaktadır.
Destek elemanlar; beton dökümü sırasında oluşan yükü karşılamak üzere yerleştirilmektedir. Bu elemanların yanı sıra kalıp elemanı içinde ayarlı çapraz, ayarlı dikme, kriko tekerlekler, kalıp yatay atkısı gibi destek elemanlar da bulunmaktadır.
Tünel kalıplar; boyutları açısından tam ve yarım tünel kalıplar olarak ikiye ayrılmaktadır. Tam tünel kalıplar; iki kenarı veya üç kenarı kapalı yapılabilmektedir. Yarım tünel kalıplar ise; köşe ve konsollu tünel kalıplar olarak iki şekilde yapılmaktadır.
Tünel kalıpların birleşim olanakları ile çeşitli boyutsal kombinasyonlar elde edilebilmektedir. Standart tünel kalıp boyutları aşağıdaki şekildedir:
. Yükseklik: 2.30-4.00 m
. Uzunluk: 0.625-1.25-2.50-3.75 m. Vinç kapasitesine göre 12.50 m uzunluğa kadar birleştirilerek kullanılabilmektedir.
. Genişlik: 1.05, 1.35, 1.65, 1.95, 2.25, 2.55, 2.85 m.
Bu, 7 farklı genişlik ve 28 değişik kombinasyonla 2 metre 10 santimetre ile 5 metre 70 santimetre arasındaki açıklıklarda standart tünel kalıplar elde edilebilmektedir. Bu boyutlardan farklı olan üretimler özel kalıplar yapılarak karşılanmaktadır. Tünel kalıpların yaklaşık olarak ağırlığı 62 kilogram/metrekaredir. Bu ağırlık gerekli tüm ekipmanların yerleştirilmesiyle 70 kilogram/metrekare değerine kadar yükselmektedir.
Tünel Kalıp Sistemin Uygulanışı
Tünel kalıp sistemle bir yapı oluşturulurken, öncelikle yapı çukurunun açılması ve zeminin hazırlanması gerekmektedir. Bu işlemler gerçekleştirildikten sonra temel, radyajeneral temel veya mütemadi temel olarak yapılmaktadır. Eğer bodrum kat yüksekliği, normal kat yüksekliğinden fazla ise, geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Ancak sistemin hassasiyeti ve kalıpların amortismanı göz önüne alınarak, bodrum kat yüksekliği normal kat yüksekliği ile aynı ölçüde olacak şekilde tasarlanmalıdır.
Bodrum kat; eğer, tünel kalıp sistem kullanılarak oluşturulacaksa, öncelikle tünel kalıbın oturacağı aks betonu kalıbı ilk defa burada konularak temel ile beraber beton dökülmelidir. Daha sonra tünel kalıp elemanları, kule vinçler kullanılarak döşeme üzerine oturtulmaktadır. Burada kalıpların içine hasır çelik donatılar yerleştirilip, gerekli tesisat uygulamaları yapıldıktan sonra beton dökülmektedir. Beton normal koşullarda ertesi gün prizini almaktadır.
Eğer hava soğuksa, betonun ısıtılması gerekmektedir. Bu da açık olan cephelerin branda bezleriyle kapatılmasıyla sağlanmaktadır. Betonun mukavemetini almasından sonra kalıpların sökülme işlemi vardır. Bunun için de önce dış kalıplar sökülmekte daha sonra yarım tünel kalıplar dışarı alınarak, yerine döşemeyi desteklemek üzere çelik dikmeler yerleştirilmektedir. Burada kullanılan diğer yarım tüneller de dışarıya alınıp, temizlenip yağlandıktan sonra, kreyn ve traversler aracılığıyla üst kata çıkarılmaktadır. Bu işlemler sırasında kullanılan çalışma platformu, tünel kalıbın işlemi bittikten sonra çekildiği ve aynı zaman çalışma iskelesi olarak kullanılan platformlardır.
Tünel Kalıp Sistemin Normal Katlarda Uygulanma Şekli
Montajı yapılmış bir tünel kalıp elemanı, yüzeyi temizlenip, yağlandıktan sonra daha önceki döşeme üzerinde oluşturulmuş olan aks betonundan yararlanılarak yerine yerleştirilmektedir.
Kalıp elemanlarının montajı tamamlandıktan sonra, ilave kalıp parçaları yerlerine takılmaktadır. Bunlar, duvar ve döşemelerde yer alacak olan ısıtma, havalandırma, su tesisatı ve pencere-kapı boşluklarının oluşturulmasını sağlamaktadır. Daha sonra hasır çelik donatılar döşenmektedir. Elektrik boruları ve tesisat malzemeleri konulduktan sonra dış kalıplar yerleştirilmekte ve tünel kalıpla kenetlenmektedir. Üst kat için aks betonu köşebentleri konulduktan ve açıklığa göre ters sehim verildikten sonra beton dökme işlemine geçilmektedir. Duvar ve döşemelerin betonu pompalar yardımıyla tek defada dökülmektedir. Oluşturulan hacim, koruyucu perdelerle kapatılmakta ve gerekirse betonun prizine yardımcı olmak amacıyla ısıtılmaktadır.
Tünel kalıp sistemde, beton dökümü sırasında işi hızlandırmak amacıyla iki çeşit kürlenme yöntemi kullanılmaktadır. Bu sayede 24 saatte kalıbın tekrar kullanılması mümkün olabilmektedir. Bu yöntemlerden ilki, hacmin içerisini ısıtarak kürlenme; diğeri ise, kalıp içerisinde dolaşan sıcak su, sıcak yağ veya buhar kanallarıyla kürlenmedir. İlk yöntemde, kalıp konstrüksiyonunda herhangi bir donanıma gerek yoktur. Bunun yerine hacmin içinde kurulan çeşitli ısıtıcılardan yararlanılmaktadır. Bu yöntemde betonu ısıtabilmek için önce hacmin tamamını ısıtma zorunluluğu vardır.
İkinci yöntemde, sıcak su, sıcak yağ veya buharın dolaştığı kanallar kalıbın döşeme panelleri ile yan cidarların altlarına asılmaktadır. Bu yöntem enerji kaybı açısından ilk yönteme göre daha olumludur. Çünkü hacmin ısısının önce yükseltilip, daha sonra betona ulaşmasına gerek kalmamaktadır. Ancak yine de döşeme üstleri ve açık olan yüzeylerin ısı yalıtım malzemeleriyle kapatılması doğrudur. Böylelikle bir yandan ısı kaybının önlenmesi, diğer yandan da kürlenme süresinin kısalması sağlanacaktır. Bunların dışında betonun içerisine katılan bazı kimyasallarla da kürlenme sağlanabilmektedir.
Tünel kalıpların sökülüp takılma işleminde 3 farklı yöntem uygulanmaktadır
Çalışma platformlarında söküp takma: Elemanlar, beton dökümü tamamlanmış olan tünelin içinde birbirinden sökülerek, tünel kalıpların üzerinde hareket etmesini sağlayan raylar yardımıyla dışarıya alınmakta ve özel araçlarla vinçlere bağlanma yoluyla bir sonraki kullanım yerlerine götürülmektedir. Asıl sistemi yarım tünel olup, montajı tam tünel olarak uygulanan sistemlerde bu yöntem yeterli olurken, büyük kalıp birimleri kullanıldığında ilave olarak özel kaldırma parçalarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Taşıma çatallarıyla söküp takma: Tam tünel kalıp uygulamalarında kullanılan bu sistemle en çok 3 tam tünel kalıp bir kerede taşınmakta ve yerine konabilmektedir. Bu sistemde çalışma platformuna gerek yoktur. Ancak her birim için ayrı taşıma çatalları gerekmektedir.
Askı elemanlarıyla söküp takma: Askı elemanları ile çok sayıda kalıp bir arada kaldırılabilmektedir. Bu sistemle her biri 100 metrekare kalıp alanı olan 3 tünel kalıp aynı anda taşınmakta ve yerine montajı yapılabilmektedir. Bu nedenle en fazla tercih edilen söküp takma biçimidir.
Tünel kalıp sistemde en önemli amaçlardan biri zamandan kazanç sağlamak olduğu için şantiyede yapılacak işlerin sırası çok iyi tasarlanmalıdır. Sistemin en önemli elemanı olan kalıp elemanlarının sayısı, üretilecek yapının projesine ve inşaatın süresine bağlıdır. Bir tünel kalıp takımının kullanıldıktan sonra yeniden yerine takılması aşamalarına ‘tünel kalıp takımının rotasyonu’ adı verilmektedir.
