Her 300 metrekarelik bina taban alanı için en az bir adet sondaj yapılacaktır. Mesela taban alanı 700 metrekare olan bir yapı tasarlıyorsanız, 700/300=2,3 olduğundan, 3 adet sondaj yapılması gerekir.
Bahsettiğim bu durum BYS’ nin 3 ten büyük olduğu (BYS=Bina Yükseklik Sınıfı) binalar için geçerlidir. Yani DTS=1 ve DTS=2 lerde (nispeten deprem tehlikesi büyük) 42 metre yükseklikliğe kadar(yaklaşık 13, 14 kat) ve DTS3, DTS=4 lerde (nispeten deprem tehlikesi az) 56 metre yükseklikliğe kadar(yaklaşık 17, 18 kat) binalarda her 300 metrekare için 1 adet sondaj şartı geçerlidir. Eğer BYS=3 veya daha düşükse, binalar DTS=1 ve DTS=2 ‘giriyorsa ve 43 metreden yüksekse, yada DTS=3 ve DTS=4 ‘e giriyorsa ve 56 metreden yüksekse, her halükarda hiçbir şeye bakılmaksızın sondaj sayısının en az 3 olması gerekir.
Ayrıca bina taban alanı 1000 metrekareden büyük ise, sondaj sayısı, bina oturum alanının 4 köşesinden ve birde ortasından olmak üzere en az 5 olmak zorundadır.
Sondaj sayıları ile ilgili durum bu şekilde.
Simdi de TBDY2028’in emrettiği sondaj derinliklerine bakalım:
Sondaj derinliği, temel tabanından itibaren belirlenir. Şöyle ki, bodrumlu bir bina tasarlıyorsanız ve sondaj derinliğiniz 20 metre ise, bodrum yükseklikliğe de 3 metre kabul edersek, arazinin doğal yüzeyinden itibaren 20+3=23 metrelik bir sondaj yapılması gerekir.
Sondaj derinliği belirlenirken bina genişliği ve zeminde oluşacak ek gerilmeler önemlidir. Sondaj derinliğiniz yapı genişliğinin en az 1.5 katı olmak zorundadır. Ayrıca sondaj derinliğiniz, bina yükü nedeniyle zeminde oluşan gerilme artışının, zeminin kendi ağırlığından kaynaklanan efektif gerilmenin %10’una eşit olduğu derinlikten daha az olamaz. Her sondaj için bu iki şart hesaplanır.
Sondaj derinliği şartı biraz karışık gibi göründüğünden sayısal bir örnek vereceğim:
Diyelim 20m x 40m ebatlarında bir bina tasarlıyorsunuz(dilatasyonlu binalarda genişlik tek binanın genişliği alınacak).
-Öncelikle bina genişliğinin 1.5 katına bakalım:
20 x 1.5=30 m
Zeminin birim hacim ağırlığının 2 t/m3 olduğunu varsayarak, ikinci şartı kontrol edelim. Yani 30 metre derinlikteki efektif gerilmeyi hesaplayalım (efektif gerilme demek, sadece zeminin kendi ağırlığının yaptığı gerilme demektir, aklınızda bulunsun, efektif gerilme kavramı ile sık karşılaşırsınız).
-30 metre derinlikteki efektif gerilmeyi şimdi hesaplayalım:
Efektif Gerilme=2t/m3 x 30m
Egektif Gerilme=60t/m2
Yani 30 metre derinlikte zemin toprak ağırlığı nedeniyle 60 t/metrekarelik gerilme yaratmakta
-Sondaj derinliği için bu efektif gerilmenin %10 değerine bakmamız gerekir, bunu bulalım:
60t/m2 x 0.10= 6 t/m2
Bu değer sınır değerdir. Simdi bina yükünden dolayı, 30 metre derinlikte 6 t/m2 yada daha az bir gerilme artışı oluşmuşsa (basınç soğanını çizip bulacaksınız) sondaj derinliğinizi 30 metre yapacaksınız. Ama basınç soğanına baktınız, 30 metrede 6 t/m2 den daha büyük bir gerilme görünüyorsa o zaman sondaj derinliğini biraz daha arttıracaksınız(mesela 33 metre) ve tekrar 33 metreye göre efektif gerilmeyi hesaplayıp(33 x 2), basınç soğanına bakacaksınız. %10 altında ise sondaj derinliğiniz 33 metre diyeceksiniz.
Sondaj derinliği de böyle belirlenmekte.
Son bir bilgi ile yazıyı bitireceğim. Sondaj derinliğiniz 33 metre çıkmasına rağmen diyelim 18 metrede çok sert bir zemine rastladınız (mesela kireç taşı), bu durumda da sert zemine girdikten sonra 3 metre deleceksiniz ve sert zemin sürekli ise sondajı bitireceksiniz.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKISEHIR
0541973 0151
