TBDY 2018 ‘de yorumu en fazla hatalı yapılan durumlardan birisi de bu. Yani ne zaman (4/5)R alınacak. Bu hatayı benim incelediğim, sizin kullandığınız yazılımlar da yapmakta. Bu yazıyı okuduktan sonra ilgili yazılım yetkililerini de arayıp konunun düzeltilmesini sağlamanızda fayda var.
TBDY 2018 ‘de şöyle bir madde var:
“Madde 4.3.2.4” :
DTS=1, 1a, 2, 2a olan betonarme perdeli ve/veya çelik çaprazlı çerçeveli binalarda herhangi bir doğrultuda aşağıda (a) ve (b) de tanımlanan iki koşuldan birinin sağlanamaması durumunda o doğrultuda Taşıyıcı Sistem Davranış katsayısı R yerine (4/5) R göz önüne alınacaktır. Dayanım fazlalığı katsayısı D’ de herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır.
(a)…Taşıyıcı sistemde tek bir perdenin veya çelik çaprazlı çerçevenin aldığı taban devrilme momenti Mdev, o doğrultuda binanın tümü için deprem yüklerinden meydana gelen toplam devrilme momenti Mo’in (1/3)’ ünden fazla olmayacaktır.
(b)…Binanın her bir kenar aksında yer alan perde/perdelerin veya çelik çaprazlı çerçeve/çerçevelerin aldığı taban devrilme momenti Mdev veya Mdev’lerin toplamı, o doğrultuda binanın tümü için deprem yüklerinden meydana gelen toplam taban devrilme momenti Mo’ in (1/6)’sından az olmayacaktır”
Madde aynen bu. Bu madde maalesef yazılımlar da dâhil hatalı yorumlanmakta. Önce bu maddenin konma amacını yazacağım, sonrada bu maddenin hangi sistemlerde uygulanıp hangi sistemlerde uygulanmasına gerek olmadığını yazacağım.
Deprem etkisi DTS1, 1a, 2, 2a da biliyorsunuz çok büyük. Bu DTS lerde, perdeler arasında yardımlaşma olsun, tesirlerin tüm perdelere homojen yayılmasını teşvik için(perdenin biri çok fazla diğeri nispeten az moment ALMASIN diye, perdelerin tek başına toplam devrilme momentinin (1/3)’ünden fazla moment almaması istenmiş. Eğer alırsa R’yi biraz küçültün denmiş. (R küçültmek demek, deprem yüklerinin artması denek, daha büyük kesit demek, daha çok donatı demek. R sayısı da 4/5=0.8 ile çarpılarak küçültülüyor). R yi küçültmemiz gereken ikinci bir durumda dış akslardaki perdelerin alacağı momentin toplam devrilme momentinin oranının 1/6 dan az olmaması. Bunun da amacı dış akslardaki perdelerin fazla moment almasını teşvik ve böylece burulmayı önlemek.
Amacı yazdım.
Gelelim bu (4/5)R ne zaman kullanılacak.
R yerine (4/5) R her perde gördüğümüz yerde kullanılmayacak. Tamamı perde olan, deprem yüklerinin tamamını perdelerin karşıladığı sistemlerde bu kullanılacak. Yani taşıyıcı sistemi seçtiniz(yüksek sunek, karma ya da sinirli sunek). Bu sisteminizde kolon kiriş(moment aktaran) de varsa bu (4/5)R sizi ilgilendirmiyor. Yani çerçeve + perde olan sistemlerde direkt R alacaksınız Perde +çerçeve olan sistemlerde (4/5)R ne kontrolü yapılacak ne kullanılacak. Yazılımlar maalesef perde +çerçeve sistemlerde de R katsayısını (4/5)R almakta ki bu hatalı.
Mesela yüksek sunek ya da normal sunek perde + çerçeve yapıyorsunuz, (4/5) R ile sizin isiniz yok, ALMAYACAKSINIZ, HESAPLAMAYACAKSINIZ
Başka bir örnek verelim, perdeli çerçeveli(kolon kiriş) karma asmolen bir sistem yapıyorsunuz, (4/5)R ile isiniz yok, ALMAYACAKSINIZ HESAPLAMAYACAKSINIZ.
Ancak taşıyıcı sisteminiz tamamen perde ise(kolon kiriş yok) ya da tüm deprem kuvvetlerini yani %100 momenti perdeler alıyorsa(kolonlar mafsallı) iste o zaman (4/5) R hesabi yapacaksınız.
Yazılımlar bugün itibariyle (05/02/2019)perdeli çerçeveli sistemde maalesef (1/3) ve (1/6) devrilme momenti oranını hesaplıyor ve (4/5)R alıyor, oysa ALMAMASI gerek.
Hatalı uygulamaya sayısal örnek vereyim. Betonarme yüksek sünek perde(boşluksuz) +çerçeve seçtiniz. R=7 aldınız. Bitti. Hesabı 7 ye göre yapacaksınız. Yazılımlar ve bazı konuyu yanlış yorumlayanlar ne yapıyor. Perdelerin aldığı momente bakıyor. Tek başına (1/3) ten fazla almışsa 7 x (4/5)=5.6 buluyor ve R=5.6 alıp hesap yapıyor. Bu hatalı. 7 alınıp hesap sonuçlandırılmalı. (4/5)R durumu tamamı perde olan ya da %100momenti perdelerin aldığı sistemlerde geçerli, moment alan kolon kirisin olduğu sistemlerde R ne ise o alınıp hesap bitirilir.
Gelelim bu hata neye mal olur. Yani perde +çerçeve sistemde R almadınız da (4/5)R aldınız. Ne olur? Yani 7 almadınız da 7x(4/5)=5.6 aldınız, ya da 6 almadınız da 6x(4/5)=4.8 aldınız. Olacak su: daha büyük deprem kuvveti çıkar, daha büyük kesit çıkar, daha çok donatı çıkar. Yani emniyetli tarafa iyice kayarsınız. Gerek var mi buna?
Bu bağlamda kullandığınız yazılımları da uyararak, bilgilendirerek (4/5)R olayını düzgün hale getirtiniz ve sizde uygulayınız. Mühendislik ekonomidir. Gereksiz yere, hatalı yorumla R yi (4/5)R almanın manası yok…(R yi her ne şekilde olursa olsun 4/5 ile çarpmanız süneklik düzeyinizi değiştirme, yüksek ise yüksek,; sınırlı ise sınırlı, sadece biraz daha büyük kuvvetlerle çalışırsınız)
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
05419730151
