Mekân Nedir?
Mekân, kavramı için çok çeşitli disiplinlerde tarih boyunca mekân ve mekân algısına yönelik yaklaşımlar incelenmiştir. Sosyologlar, mimarlar, tarihçiler gibi pek çok sosyal bilimci sundukları farklı mekân anlayışları ile birbirlerini etkileyerek mekânı sorgulamış, mekân üzerinden düşünmüş ve mekânı kurgulamışlardır. Bu unsurların çeşitliliği, insan ve çevresi arasındaki ilişkinin sosyolojiden edebiyata, psikolojiden kent bilimlerine kadar birçok disiplininin ilgi alanına girerek multidisipliner bir oluşuma sebep olmuştur.
Mekân, multidisipliner oluşum olmakla birlikte geniş bir çerçeve ile ”insanı çevreden belli bir ölçüde ayıran ve içinde eylemlerini sürdürmesine elverişli olan boşluk” ve ”sınırları gözlemciler tarafından algılanabilen uzay parçası” olarak tanımlanabilir.
Mekân algısını daha iyi anlayabilmek için iki farklı ortamda olduğunuzu hayal ederek bir gözlem yapalım:
İlk olarak her yönden açık, göz alabildiğine uzanan, sonsuz görünen bir çölün ortasında olduğunuzu, ikinci olarak ise ağaç gövdelerinin çok sık olduğu bir ormanda olduğunuzu hayal edin. İşte ağaç ve çalılarla çevrelenmiş olan ikinci ortam bizde ilk mekân algısını düşünmemize sebep olur. Bir anlamda mekân hissi güven duygularıyla ortaya çıkmaktadır. Mekân kavramının kolay anlaşılabilmesi için doğal mekânlardan örneklerle açıklamayı uygun gördüm.
Yukarıda verdiğim örneklerde sınırlayıcı elemanların düşey düzlemde olduğunu belirtmekte fayda görüyorum. Gerek doğal ve gerekse mimari mekânda ayaklarımızın altında bir yatay düzlem toprak, döşeme ve başımızın üzerinde doğal mekânda gökyüzü, mimari mekânda ise tavan düzlemi yer almaktadır.
Mekânın, mimarlık mesleğinin konusunu oluşturmanın yanında, mimari ürünü oluşturan temel koşul olduğunu söyleyebilirim. Mekân oluşturulmadan mimari bir eserin varlığından bahsetmemiz de mümkün değildir.
Mekânı oluşturan öğelerin bir insan ürünü olduğunu görüyoruz. Bu yüzden mekânlar insanlardan izler taşımaktadır. İlk olarak fiziksel olarak kurgulanmaya başlayan mekânlar, insanlar tarafından onlara yüklenen anlamlarla inşa edilirler. Bu fiziksel ihtiyaçtan doğan mekân ve insan arasındaki ilişkide ilk yapı taşlarını oluşturan da insan olmuştur, diyebiliriz.
İç Mekân Algısı
Mekânı sınırlandırma; soyut, somut, sabit veya hareketli olarak ayrılmaktadır.
Somut: Duvar, cam…
Soyut: Ses, ışık, koku ve ısı
Somut ve soyut arasında kalanlar: Malzemeler (zeminde çizgiler, hareketler)
Sabit veya hareketli: Çit, paravan ve mobilyalara örnek verebiliriz.
İç mekânda soyut algısından da kısaca bahsetmek istiyorum.
Ses; mekân algısında etkisi karşımıza işitsel algılama, yankı ve yansıma süresine göre farklılıklar oluşturarak çıkmaktadır. Misal; uzun bir ses yansıması size küçük bir mekânda bulunduğunuz hissiyatını oluşturur. Biz iç mimarlar bunu malzemeler (ses yutma özelliğine sahip), doku gibi etkenlerle ortadan kaldırırız.
Isı; ateşin sıcak renk çağrışımı, buzun ise soğuk renk çağrışımı mekanın görsel değişkenlerinin ‘sıcak’ ve ‘soğuk’ renkler olarak ayrılmasına neden olur. Mekânın bütün olarak algılanması sonucunda sıcak ve soğuk etki oluşturulduğu deneylerle de saptanmıştır.
Işık; Mekân algısında doğal ışığın yeterli olmadığı durumlarda yapay ışık kaynaklarıyla karşımıza çıkmaktadır ve bu doğrultuda kullanıcı üzerinde ışık şiddetine göre kasvet veya canlandırıcı gibi duygusal özellikleri sayesinde mekân algılanmasında farklılıklar oluşturmaktadır.
Koku; Etkileyici bir bileşen olup, güçlü bir etkileşime sahip olmakla birlikte mekânda aidiyet duygusunu oluşturmaktadır. Örneğin; birçok ünlü marka, mağaza tasarımlarında ürünleri ile birleşen kokularıyla mekânı oluşturmaktadır.
Yazının sonuna geldik. Zaman ayırdığınız için teşekkür ederim.
Sağlık ve umutla kalın.
Kaynaklar / References
- Joedicke, J., Bir Mimari Mekan Kuramına Giriş ve Aynı Zamanda Mimarinin Durumunun Saptanması İçin Deneme, Bauen-t-Wohnen 1968/9, çev.: Doç. Attila Arpat, İTü Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Matbaası
- Göler, S. 2009. Biçim, Renk, Malzeme, Doku ve Işığın Mekân Algısına Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan G.S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- Hasol, D. 1990. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yayın, İstanbul.
