Kalıp nedir? Kalıp, beton ve betonarme elemanlar inşa edilirken projedeki biçim de durması için meydana getirilen sistemlerdir.
Betonarme bir yapıda kaba inşaat maliyetinin yaklaşık olarak %45 işçilik, %55 malzeme maliyetidir. Kalıbın işçilik maliyeti ise toplam işçilik maliyetinin yarısına civarındadır.
1.Kullanılan Malzemeye Göre Kalıp Nedir ?
• Tahta kalıp ve Ahşap kalıp levhaları
• Saç kalıp levhaları
• Beton içinde bırakılan kalıplar
• Tünel kalıp
• Fiberglas kalıp levhaları
• Tırmanır kalıp
• Kayar kalıp
• Kalıp kirişi
• Prefabrik beton eleman kalıp ve duvar kalıpları
Tahta Kalıplar ve Ahşap Kalıp Levhaları
İstenilen ölçülere göre kolayca şekillendirilen kalıplara tahta kalıp denir.
Ahşap Kalıp elemanları tahta kalıplardan daha fazla kullanılabilmek için 4 köşeden ağaçtan yapılmış ve köşeleri takviye (güçlendirme) edilmiş çerçevelerden yapılarak üstleri tahta ile örtülen kalıp uzunlukları 25 cm olup farklı prefabrik levhalar kullanılır, Ayrıca kalıp yapım ve söküş süreleri kısadır.
Saç Kalıp Levhaları
Kalıp levhalarının üst kısmı hasara uğradığından ömürleri kısadır. Çerçevenin üst yüzüne ince bir sac levhalar çakılmıştır. Daha sonra ahşap çerçeve yerine köşe demirleri ile takviye edilen U demirleri ile çerçeve yapılmıştır. Son olarak tam çelik kalıplar yapılmıştır. Bunlar özellikle prefabrike beton inşaat elemanları ile suni taş endüstrisinde kullanılırlar.
Her türlü betonarmeler için genellikle özel sac kalıplar kullanılır. Bunlar 1,5 -2,0 mm sacdan kırılırlar , içi boş tuğla veya beton kitlelerinin yerini tutarlar. Sac kalıpları kullanmadan önce iyice yağlanır, böylece hafif konik şeklinde olan kalıp kolayca sökülür.
Betonun İçinde Bırakılan Kalıplar
Bu kalıplar betonun çekme bölgesinde kullanılır, boşluk teşkil eden (beton boru , sacdan kıvrılmış içi boş kalıplar ve lastik hortumlar ) iç kalıplar betonun içinde bırakılır. Bu nedenle yapının özel ağırlığı azaltılır ve dolayısıyla betonla birlikte yuvarlak demirden tasarruf sağlanır. Bu işte önemli olan nokta , bu iç kalıpların statik hesapla belirlenen yerlere konulmuş olması ve içlerine beton girmemesidir.
Tünel Kalıp
Binaların döşeme ve duvarlarının büyük kalıp elemanlarıyla birlikte döküldüğü yerinde dökme yapım sistemidir. Hazır kalıplarla yapının taşıyıcı elemanlar betonarme olarak üretilmektedir. iç ve dış bölme duvarları genellikle şantiyede üretilen hazır panellerle yapıldığı gibi geleneksel sistemlerle de yapılabilir.
Tünel kalıp sistemlerinde avantaj zaman kazancı ,kaba inşaatta % 20 tasarruf, kalıplarda % 45 daha ucuz kalıp maliyeti.. Vb.
Fiberglas Kalıp Levhaları
Ahşap yerine fiberglas da kullanılabilir. Özellikle brüt beton kalıplarda başarıyla kullanılmaktadır. 15-20 defa kullanıldığından ahşaptan daha ekonomik bir malzemedir. Özenle kullanıldığı takdirde 25-30 defa kullanılabilmektedir. Fiberglas kalıp levhaları bir cıvata sayesinde birbirine eklenebilmektedir. Levhalara şekil verilerek nervürlü döşemelerde nervür kiriş kalıp olaraktan kullanılabilir.
Tırmanır Kalıp
Kalıp malzemesi ahşap veya çelik olur. Kalıplar genellikle yukarı doğru hareket ettirilmektedir.
Uzunluğu 2,5 m yüksekliği 75 cm olan iki kalıp levhası ( betonlama yüksekliği 1,5 m olmaktadır.) alt kısımda önce betonlanmış olan kısma 125 cm aralıklı olarak tespit edilmiş olan destek elemanlarına bağlanır. Bir kalıp bloğunun ağırlığı yaklaşık 88 kğ olup 75*250 cm2 lik bir kalıp levhası yaklaşık 72 kğ’dır.
Kalıp Kirişi
Kesitleri ‘T’ veya ‘V’ şeklinde kafes kiriş şeklindedirler. Ara dikme kullanmaksızın döşeme kalıbını veya asmolen döşemelerde asmolenleri taşımak amacıyla kullanılabilirler. Boyları ve yükseklikleri ayarlanabilir. Bina inşaatlarında daha ziyade ‘V’ kesitli olanlar kullanılır. 1 m uzunluğunun ağırlığı takriben 12 kilogram olup , moment taşıma kapasiteleri 1,22 tm (tilyum ) civarındadır.
Prefabrik Beton Eleman Kalıp ve Duvar Kalıpları
Perde ve duvar beton yüzeylerinin kalıbı olarak kullanılırlar. Betona ankre edilmiş olarak bırakılırlar. Brüt beton yüzeyi temin ederler. Kolon kalıbı olarak kullanılan içi boş beton kalıp elemanları da mevcuttur. Boyları 240 cm genişlikleri 80 cm yüksekliği 110 cm olabilir. Cidar (duvar) kalınlığı 8 cm’dir. Bu kalıpların üst üste konulması daha sonra kolon teçhizatının yerleştirilmesi ve betonlaması suretiyle 29 m . Yüksekliğinde kolonları imal edilebilmektedir.
Tuğla duvardan beton temeller için yapılan kalıplardır. Yaptığı iş diğer kalıplardan farklı değildir.
2. Yapılışlarına Göre Kalıp Nedir ?
• Bürüt beton kalıpları
• Kolon kalıpları
• Kiriş kalıpları
• Döşeme kalıpları
• Perde kalıpları
• Merdiven kalıpları
Brüt Beton Kalıbı
Beton yüzeylerinin kalıp alındıktan sonra hiçbir işleme tabi tutulmadan çıplak olarak kullanılması için yapılır. Görünüşü güzel ve dış şartlara dayanıklı beton yüzeyleri elde edebilmek için kalıp ve beton işçiliğine özen gösterilmelidir. Kalıp yüzeyine beton yapışmaması için betonla temas edecek yerlere yağ sürülmedir.
Beton karışımının su muhtevasına agreganın max. Tane çapına granülometrisine dikkat edilmelidir. Kalıplar arasında ek yerlerinde açıklık bulunmamalıdır. Aksi halde betonu zayıflatır.
Kolon Kalıpları
Kolonlar yapının düşey taşıyıcı elemanlarıdır. Genellikle kare dikdörtgen ,daire bazen de çokgen ,elips şeklinde yapılabilir. Bir yüzeyin tabanında betonlama işleminden önce kapatılmak üzere temizleme deliği bırakılır. Taze betonun kalıp yüzeyine yapacağı basınç altında kalıp formunun bozulmaması için takriben 70 cm de bir olmak üzere kuşaklama konulur. Büyük ebatlı kolonlarda bu çerçeveler kalaslardan ve bağlantı noktalarına en az 2 cıvata kullanılmak üzere teşkil edilir. Kolon kalıplarında kirişlere bağlantılı nedeniyle bir tarafı farklı düzenlenmelidir. Aynı binadan olsa bile statik nedenlerden dolayı kolon ebatları birbirinden farklıdır.
Kiriş Kalıpları
Kirişin üç yüzeyini çevreleyen kalıp tahtaları alt köşelerden birbirine çakılır. Betonarme kirişler genellikle döşeme ile birlikte ve bazen de münferit olarak yapılır. Takriben 70 cm de bir olmak üzere kiriş yan yüzey kalıp tahtaları üzerine çivilenir. Bu çıtalar yan yüzeydeki kalıp tahtalarını birbirine bağlanır. Betonarme karkas yapılarda kirişler kolonlar üzerine oturtulduklarından kiriş , kolon ve döşeme kalıpları bir bütün olarak yapılabilir.
Döşeme Kalıpları
Yük taşıyan duvarlara veya karkas yapılarda kirişler üzerinde oturtulur. En basit şekliyle döşeme tahtalarını 50-60 cm aralıklı enlemeler ve enlemelere de 80 – 120 cm aralıklı boylamalar ilave ederek dikmeleri bunların altına gene 80-120 cm ara ile yerleştirerek her iki yönde aynı sıklıkta dikmeleri yerleştirerek çerçeve gibi çalışan taşıyıcı teşkil etmektedir. Bloklu yapılan döşemelerde kullanılan kil veya beton blokların altına kalıp kaplaması yapılması gerekmez. Asmolen döşeme kalıbının kolayca yapılması ve çok tekrarla kullanılabilmesi istenildiğinde metal kalıplar tercih edilir.
Perde Kalıp
Uzunlukları genişliklerinin 5 katı olan kolonlar perde olarak anılırlar. Perde kalıbın hazırlanmasında iki tarafın kalıplandığı ve karşılıklı bağlanılabilen serbest duran perde mi , yoksa bir tarafının kalıplandığı ve tüm beton basıncının bir konstrüksiyonla aktarıldığı perde mi olduğu önemlidir. Çerçeve kalıplarında son yıllarda önemli gelişmeler olmuştur. Eski teknolojide lata ve kalıp levhaları bir proje için hazırlanırdı günümüzde ise kalıplar fabrikasyon bir biçimde üretilip birçok kalıp üreticisi tarafından hazır bir şekilde teslim edilmektedir.
Merdiven Kalıp
Tek parça yapılan betonarme merdiven eğik veya kirişli döşeme kalıbı gibi yapılır. Basamaklarda aynı anda dökülecekse projesine göre basamak genişliklerine uygun kalıplar yerlerine konur ve yan kanatlara ve birbirine çakılarak sabitlenir.
Sanal Şantiye olarak genel manada Kalıp Nedir anlatmaya çalıştık.
