Yer hareketleri(deprem) belli bir düzen içerisinde oluşmaz. Hareketin özelinde de durum böyledir. Halihazırda yer hareketsiz durumda iken hız sıfırdır. Deprem başladığında yerin hızı sıfırdan farklı hale gelir, hız artar sonra tekrar hız azalır sonra tekrar hız artar, sonra tekrar hız azalır, bu döngü devam eder kısacası yer hareketinde zamana göre değişen bir hız söz konusu olur, ivmeli bir hareket söz konusu olur, deprem kuvvetinide oluşturan bu ivmeli harekettir(F=m x a ). Yerin hareket doğrultusu hızın doğrultusudur aynı zamanda ivmenin doğrultusudur. Yer hareketi düzenli olmadığından aynı anda farklı doğrultularda olabileceğinden yer hızı dolayısıyla ivmede farklı doğrultularda, farklı büyüklüklerde ortaya çıkar. Fayların durumları, atım şekilleri bunu belirler.
Daha basit bir anlatımla yer hareketi düzgün bir şekilde XX doğrultusunda ya da YY doğrultusunda oluşmaz. Bu demektir ki farklı doğrultularda farklı ivmeler oluşur. Aslında sonsuz doğrultuda sonsuz sayıda ivme değeri vardır. Bir noktaya ivmeölçer yerleştirildiğinde farklı doğrultularda farklı yer ivmelerinin ölçüldüğü görülür. Örneğin bir A noktasına ivmeölçer yerleştirildiğinde (g’ ye oran olarak) XX doğrultusundaki yer ivmesinin 0 400 ve yy doğrultusundaki ivmenin 0,200 ve ZZ doğrultusunda ivmenin 0,105 olduğu görülebilir, farklı doğrultularda buna benzer farklı ivmelerde okunabilir. Ancak Türkiye deprem haritalarında her koordinat için tek bir ivme değeri verilmiştir(yerçekimi ivmesi g2nin oranı olarak), yeni yapı tasarımlarında da mevcut bina performans analizlerinde de hep bu tek ivme değeri kullanılmaktadır.
Türkiye Deprem Tehlike Haritalarında verilen değerler de fayların durumu lokal olarak incelenmemiştir ve sadece tek bir ivme değeriyle depremsellik tanımlanmıştır. Oysa (A) isimli fayda çok büyük bir ivme kuzey/güney yönünde olabilirken farklı bir (B) fayında büyük ivmenin düşeyde olması mümkündür(fay atım durumuna göre). Dolayısıyla bu bölgelere yapılacak binalarda da bu faylarda oluşacak ivmelerin doğrultularının da dikkate alınarak tasarım yapılması daha uygun görülebilir.
Yeni yapı tasarımlarında da mevcut yapı tasarımlarında da öncelikle faylar üzerinde çalışma yapılarak ilgili bölgelerde tasarlanacak ve performansına bakılacak binalarda doğrultusu belli ivmelere göre analiz yapılması daha gerçekçidir. Türkiye Deprem Tehlike Haritalarında verilen ivme değerlerinde ise maksimum büyüklük kullanılmamış geometrik ortalama kullanılmıştır, faylar üzerinde geniş çaplı araştırmaların olmadığı düşünülürse bu ivme değerlerinin küçük olduğu söylenebilir. Bir (A) noktasında birbirine dik iki doğrultuda ivmeölçerlerle ölçülen değerler ve Deprem tehlike haritasında bu nokta için verilen değerler örnek olması amacıyla aşağıda hesaplanmıştır(g’ye oran olarak, PGA).
ÖRNEK: 1
XX doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,400
YY doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,150
TÜRKİYE DEPREM TEHLİKE HARİTASINDA BU NOKTA İÇİN VERİLEN DEĞER= √(0,400 X 0,150)=0,245
Bu noktada ivmeölçerle bir doğrultuda max 0.400g değeri okunmuşken haritada 0,245g değeri yer almaktadır.
ÖRNEK: 2
XX doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,300
YY doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,200
TÜRKİYE DEPREM TEHLİKE HARİTASINDA BU NOKTA İÇİN VERİLEN DEĞER= √(0,300 X 0,200)=0,245
Bu noktada ivmeölçerle bir doğrultuda max 0.300g değeri okunmuşken haritada 0,245g değeri yer almaktadır.
ÖRNEK: 3
XX doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,500
YY doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,300
TÜRKİYE DEPREM TEHLİKE HARİTASINDA BU NOKTA İÇİN VERİLEN DEĞER= √(0,500 X 0,300)=0,387
Bu noktada ivmeölçerle bir doğrultuda max 0.500g değeri okunmuşken haritada 0,387g değeri yer almaktadır.
ÖRNEK: 4
XX doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,400
YY doğrultusu ivmeölçerde okunan değer=0,300
TÜRKİYE DEPREM TEHLİKE HARİTASINDA BU NOKTA İÇİN VERİLEN DEĞER= √(0,400 X 0,300)=0,346
Bu noktada ivmeölçerle bir doğrultuda max 0.400g değeri okunmuşken haritada 0,346g değeri yer almaktadır.
SONUÇ
Türkiye Deprem Tehlike Haritalarında verilen ivme değerleri için faylarda/fayların etkin olduğu bölgelerde daha ayrıntılı çalışmalar yapılarak(fay bazında) ivmelerin doğrultularına göre özel ivmeler verilmeli ve yeni yapı tasarımları da mevcut bina performans analizleri de bu değerlere göre yapılmalıdır/yapılabilir. Ayrıca ivme değerlerinde birbirine dik yönlerdeki değerlerin geometrik ortalaması yerine ölçülen max değerler Türkiye Deprem Tehlike Haritalarında yer alabilir/alması uygundur.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
05454019515
