Deprem Etriyeleri Nedir? Nerede Kullanılır?
Deprem etriyeleri nedir? Önce onu bir tanımlayalım. Sonra nerede kullanmalıyız, nerede kullanmayabiliriz onu irdeleyelim.
Etriyenin her iki ucunda 135 derece kıvrımlı kancalar varsa bu deprem etriyeleri, 90 derecelik kancalar varsa bu klasik etriyelerdir. Klasik etriye ile deprem etriyesi arasındaki fark işte budur(ben “özel deprem etriyesi” kavramından ziyade “deprem etriyesi” kavramını kullanıyorum).
Uçları 90 derece kıvrımlı kancalı etriyelerde çalışma nasıl olur, uçları 135 derece kıvrımlı kancalı etriyelerde çalışma nasıl olur bakalım.
Etriyenin uçlarında 90 derece kıvrımlı kancalar varsa, bu kancalar paspayına paraleldir, yani bu kancaların üzerinde sadece paspayı kadar beton örtüsü mevcuttur. Kuvvet etkisinde (moment, basınç) bu 90 derecelik kancalar paspasını yırtarak dışa doğru açılır ve etriye görevi sona erer(mesela düşey donatılar artık etriye çalışmadığından burkulur/burkulabilir). 90 derece kıvrımlı kancaların açılmasını sadece bu üstteki paspayı önler. 135 derece kıvrımlı kancaların olduğu etriyelerde ise bu kanca iyice bükülerek beton basınç bölgesine kadar sokulur(yani bu etriyelerin üzerinde sadece paspayı kadar beton örtüsü yok daha fazlası var). Kuvvet etkisinde(basınç, moment) etriyenin kancasının açılmasını betondaki basınç kuvveti engeller ve açılmaz (135 derece kanca içeri kadar giriyordu, beton basınç bölgesine kadar giriyordu).
O halde uçlarında 135 derece kıvrımlı kancaların olduğu etriyelerde adeta açılma olmaz, ancak uçlarında 90 derece kıvrımlı kancaların olduğu etriyelerde kanca pas payını yırtarak açılabilir. Zaten deprem hasarlarını incelediğinizde de bu tur yırtılmalar etriye acilmalari görülmektedir.
135 derece kıvrımlı kancalı etriyeler büyük kuvvetlerde dahi açılmadığından, tersinir büyük kuvvetlerin oluştuğu deprem tesirlerinde etkilidir. Açılmayan etriye demek düşey donatıların burkulmaması demektir, kesme kuvvetinin karşılanması demektir. Burkulma ve kesme ile olusan hasar ise gevrek hasardır ve ani göçmelere sebep olur, Dolayısıyla sünek sistemlerde böyle hasarlar olmamalıdır.
135 derece kıvrımlı kancalı etriyeler depremde dahi açılmadığından “deprem etriyesi” adını alır. O halde deprem etkisinin görüldüğü betonarme elemanlarda/kesitlerde “135 derecelik deprem etriyesi” kullanılmalı, deprem etkisinin olmadığı betonarme elemanlarda/kesitlerde ise 90 derecelik “klasik kesme etriyesi” kullanılmalıdır.
Betonarme kolonlarda bastan aşağı tüm kesit boyunca “135 derecelik deprem etriyesi” kullanılmalıdır. Kolonların önemi ve deprem kuvveti etkisi düşünüldüğünde bu doğaldır (yatay kuvvette kolon kesme kuvveti ve moment diyagramlarını düşünün).
Betonarme kirişlere bakalım.
Betonarme kirişlerde deprem etkisi mesnetlere yakın bölgelerde yani kolonlarla birleştiği yerde ortaya çıkar. Kiriş açıklıklarında ise deprem etkisinden dolayı bir kuvvet artısı hemen hemen görülmez. Hem bu yüzden hem süneklik yüzünden kirişlerin her iki mesnet bölgesinde (kolonlara birleştiği bölge) kiriş sarılma bölgeleri oluşturulur. O halde kiriş sarılma bölgelerinde de “135 derecelik deprem etriyeleri” kullanılmalıdır. Sarılma bölgeleri hariç orta bölgede ise deprem etkisi olmadığından “deprem etriyesi” kullanılması gerekmez. Yeri geldiği için ” kiriş sarılma bölgeleri” için bir iki hatırlatma yapacağım. Sarılma bölgesi hesap harici bir sıklaştırmadır, süneklik için önemlidir. Siz kiriş orta bolgesi icin etriyeyi hesaplayip sarilma bolgelerinde ekstra sıklastirma yaparsiniz. Yani etriye hesabında sıklaştırmayı dikkate almazsınız, ama yaparsınız. Dolayısıyla sünekliğin söz konusu olmadığı elemanlarda sıklaştırma yapmak gerekmez. Mesela temel kirişlerini düşünelim. Temel kirişlerinde süneklikten bahsedemeyiz ve temel kirişlerinde sıklaştırma yapmak gerekmez, ancak mühendis kendi tasarrufunda yapabilir. Yine saplama kirişlerde yani her iki ucu kolona oturmayan kirişlerde benzer durum söz konusudur. Doğal mesnetli kirişlerde yani saplama kirişlerde deprem etkisinden dolayı tesir oluşmaz. Uç noktalarda da zaten moment sıfır/sıfıra yakın kabul edilebilir, Deprem durumunda ilave bir kesme kuvveti de olusmaz/az olusur. O halde saplama kirişlerde yada kaset döşeme kirişlerinde yada asmolen dişlerinde 135 derecelik deprem etriyesi kullanmak gerekmez, 90 derecelik etriye kullanmak yeterlidir.
Görüldüğü gibi deprem etkisinden dolayı bir kesitte ek tesir oluşuyorsa “135 derecelik deprem etriyesi kullanılır, oluşmuyorsa 90 derecelik klasik kesme etriyesi yeterlidir.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0545 4019515
