Azerbaycan’ın en görkemli yapılarından biri olan Haydar Aliyev Kültür Merkezi, 2007 yılında düzenlenen bir yarışmanın sonucunda Zaha Hadid’in konsept tasarımını, Kıbrıslı Türk mimar Saffet Kaya Bekiroğlu’nun detay tasarımını üstlenmesiyle, DİA Holding isimli Türk firması tarafından 3,5 yılda inşa edilerek 2013 yılında hizmete girmiştir.
Adını 1969-2003 yılları arasında Azerbaycan’a liderlik yapmış olan Haydar Aliyev’den alan bu eserde, dekonstrüktivizm akımının en önemli temsilcilerinden biri olan Zaha Hadid, sıra dışı ve postmodern bir tasarım ortaya koymuştur. Yapının yüzeyleri ile oynanarak dik açılı kenarlar akışkan bir şekilde çözülmüştür. Mimarisi, Hazar Denizi’nin yükselişini yansıtmaktadır. Bu yapı Azeri toplumunun geleceğe yönelik yaklaşımının bir sembolü olarak da görülmektedir.
Yapıda betonarme taşıyıcılar ve çelik uzak kafes iskelet sistemi bir arada kullanılmıştır. Yapıda büyük ölçekli alanlar sağlamak için dikey yapısal elemanlar dış kaplama ile ve perde duvar sistemi ile entegre edilmiştir. Yapının en yüksek noktası yerden 74 metre yüksektedir ve yapı, çıkıntılı kirişler sayesinde kuyruk kısmına doğru incelerek sonlanmaktadır. Otopark alanı da görüntüye zarar vermemesi için yer altına inşa edilmiştir. Bu özel projede cam yünü ile kuvvetlendirilmiş beton kullanılmıştır. Böylece hem ses hem de ısı yalıtımı sağlanmıştır ve yangına karşı önlem alınmış olmuştur. Dış cephesinde 15.000 farklı boyutta ve şekilde paneller kullanılmıştır. Pencerelerde ise güneş ışığını dışarı yansıtması ve enerji tasarrufu sağlaması amacıyla iki kat yansıtıcı cam tercih edilmiştir.
Binanın dış cephesinde hakim olan akışkan mimari, yapının içinde de etkisini sürdürmektedir. Klasik simetri anlayışından uzak olan bu yapıda ziyaretçilerin hareket alanını kısıtlamayacak serbest bir alan oluşturulması amaçlanmıştır ve çoğunlukla beyaz renk tercih edilmiştir. Keskin köşelerden kaçınılarak yumuşak, pürüzsüz ve eğri yüzeylere yer verilmiştir. Hatta iç mekan o kadar akışkandır ki yapının içinde bulunan merdivenlerden inerken çoğu zaman süzülüyormuş hissine kapılıp adımlarınızı kontrol etme gereği duyabilirsiniz. (Yazarın tecrübesi ile sabittir. :) ) İç mekanın net hatlara sahip olmaması birçok eleştiriye sebep olsa da sıra dışılığıyla uzun yıllardır adından söz ettirmektedir.
Şehrin yapı taşı olan Haydar Aliyev Kültür Merkezi iç ve dış mimari özelliklerinin yanı sıra birçok sosyal etkinlik için de ev sahipliği yapmaktadır. 101 bin metrekarelik alana sahip olan bu yapının içerisinde konferans salonu, kütüphane, konser salonu, müze ve sanat galerileri yer almaktadır. İçerisinde yer alan müzede Haydar Aliyev’in yaşamı, ülkeye katkıları ve çalışmaları detaylı bir biçimde ziyaretçilere aktarılmaktadır.
Yapının aydınlatılmasında binanın dokusunu bozulmaması amacıyla indirekt bir aydınlatma tercih edilmiştir. Aydınlatmada sürekli olarak değişen 3 boyutlu geometrinin ve yüzeyin dokusunun öne çıkarılması amaçlanmıştır.
Büyüleyici mimarisi ile her ülkeden ziyaretçilerin akınına uğrayan bu yapının mutlaka görülmesi gerektiğini ve içerisinde bulunan sergileri gezmek için uzunca bir süre ayırılması gerektiğini düşünüyorum.
