Betonun taşınması transmikser, beton pompası, konveyör, vinç veya küçük işlerde, el arabası ile taşınır. Taşıma ve döküm sırasında ayrışma (segregasyon) olmamalıdır. Kullanılan çimento cinsine ve ortam şartlarına göre katılaşma 45–60 dakika içinde başlar ve 5–10 saat içinde tamamlanır. Bu nedenle, karışım hazırlandıktan (hazır beton teslim edildikten) sonra 20–30 dakika içinde yerleştirilip sıkıştırılmalıdır. Bu süre, priz geciktirici katkı maddeleri yardımıyla 2 saate kadar uzatılabilir. Yaş karışımlı hazır betonlar 2 saatlik, kuru karışımlı hazır betonlar (özel transmikserler ile) 3 saatlik uzaklıklara taşınabilir. Yaş karışımlı beton taşınırken transmikser 1-4 devir/dakika ile dönmeli ve taşıma süresince en fazla 300 devir yapmalıdır.
Betonun dökülmesi durumunda döküm öncesi kalıp, iskele ve donatının projeye uygunluğu kontrol edilmeli, özellikle yeterli yedek dikme ve yeterli beton örtüsü bırakılıp bırakılmadığına, donatının döküm sırasında yer değiştirmeyecek şekilde sıkıca bağlanıp bağlanmadığına dikkat edilmeli, kalıp temizlenmeli, suya iyice doyurulmalıdır. Göllenme olmamalı, kalıp suyu emdikten sonra fakat kurumadan beton dökülmelidir. Beton dökümü sırasında kalıba darbe uygulamamalı, döküm yüksekliği 50 cm den az olmalıdır. Döküm öncesi betonun kıvamı çökme deneyi (slump testi) ile kontrol edilir. TS500–2000 de belirtilen sayıda silindir (nadiren küp) numuneler alınarak laboratuvar şartlarında saklanır. 7. ve 28. gün numuneler kırılarak öngörülen dayanımı sağlayıp sağlamadığı belirlenir.
Betonun sıkıştırılması halinde ise kıvamı düşük betonlar vibratör ile sıkıştırılmalıdır. Küçük hacimli betonlar şişlenerek ve tokmaklanarak da sıkıştırılabilir. Ancak, şişleme ve tokmaklama yönteminin vibratörün yerini alamayacağı bilinmelidir.
Vibratörler ve kullanımı
Vibratör, titreşim hareketi yapan makinedir. Elektrik veya basınçlı hava ile çalışan tipleri vardır. Dalgıç vibratör (iç vibratör), titreşim yapan ucu betona daldırılarak kullanılır. Yüzey vibratörü (kompaktör), betonun yüzeyine titreşim uygular. Dış vibratör (kalıp vibratörü) kalıp sistemine takılır ve kalıbı titreştirerek betonun sıkışmasını sağlar.
Kalın betonlar (kirişler, 20 cm den kalın döşemeler) yüksek frekanslı (9000–11000 vibrasyon/dakika) dalgıç vibratör ile sıkıştırılır. Beton kalınlığı 40 cm yi aşmamalıdır. Daha kalın betonlar tabakalar halinde dökülüp sıkıştırılır. Vibratör beton harcının dibine kadar hızlı ve dik olarak sokulur. Beton suyu yüzeyde toplanmaya başladığı an yavaşça çıkartılır. Tabakalı sıkıştırma durumunda vibratör alt tabakaya 5–10 cm kadar daldırılır, tabakaların kaynaşması sağlanır.
Dalgıç vibratör hiçbir zaman doğrudan donatıya ve kalıba dokunmamalıdır. Aksi halde titreşen donatı çevresi çimento şerbeti ile kaplanır, aderans kaybına neden olur ve donatı yer değiştirir.
Tüm deprem bölgelerinde vibratör kullanımı zorunludur. Yeterince sıkıştırılmayan betonlarda büyük boşluklar oluşur ( bilhassa kolon kiriş birleşim bölgelerinde), dayanım beklenenin %20~30 altında kalır. Ayrıca plastik büzülme ve betonun çökmesi nedeniyle dökümü izleyen ilk 1–5 saat içinde (katılaşma tamamlanmadan önce) 10 cm derinliğe ve 1–2 m uzunluğa varan çatlaklar oluşur. Bu tür garip çatlaklar genelde enine ve boyuna donatı boyunca uzanırlar. Gereğinden çok vibrasyon da zararlıdır (AYRIŞMA tehlikesi). Ancak, gereğinden çok vibrasyon yetersiz sıkıştırmadan daha iyidir.
Betonun bakımı kapsamında katılaşma için ideal ortam sıcaklığı 20–25 derece civarındadır. İstenen dayanımın elde edilebilmesi için betonun özenli bakıma gereksinimi vardır. Bakım yapılmayan beton sıcaktan yanar, soğuktan donar, dayanım düşer. TS EN 206–1/204 e göre, yaş beton sıcaklığı +5 dereceden az olmamalıdır. +5 dereceden soğuk, +32 dereceden sıcak havalarda dökümden kaçınılmalıdır. Zorunlu hallerde özel tedbirler alınmalıdır (örterek, ısıtarak, katkı maddesi kullanarak, geceleri döküm yaparak). Taze beton rüzgârdan, sert yağmurdan, sarsıntıdan korunmalıdır.
Beton ilk 7 gün içinde 28 günlük dayanımının %70 ini kazanır. Hava sıcaklığının 15 derece ve üstünde olduğu günlerde betonun, bilhassa ilk 7 gün (tercihen 14 gün) süresince sulanması, sürekli nemli tutulması (kür) gerekir. Dökümden yaklaşık 12 saat sonra kür başlamalıdır. Keçe, çuval, hasır, talaş veya kum ile örtülerek sabah, öğle ve akşamları sulama yapılmalıdır. Betonu nemli tutacak örtü kullanılmadan sulama yapılması yeterli yarar sağlamaz!
Kaynak: Betonarme 1 ders notları
