Barcelona şehir düzeni, sosyal medyada sıklıkla karşımıza çıkan ve gördükçe “zamanında bunu nasıl yaptılar?” dediğimiz planlardan biridir. Biz de bu yazımızda, bu şehir planının ortaya çıkışını ve planın genel hatlarıyla incelemesini yapacağız.
Barcelona şehri, kuruluş aşamasından itibaren sürekli istilalara uğramış ve bu sebeple kent, sıklıkla surlarla çevrilerek korunmaya çalışılmıştır. Özellikle 13. Yüzyıl zamanlarında kentin yaklaşık 5 km sur ile çevrili olduğu, kaynaklarda belirtilmektedir.
Surlarla çevrili kent, belirli bir zamanın ardından bu alana sığamamış, nüfus aşırı miktarda artmıştır. 1800 yılında nüfusu 115 000 olan Barcelona, 1900 yılında 500 000, 1930 yılında ise 1 000 000 nüfusa ulaşmıştır. Bu sebeple kentte neredeyse açık alan diye bir kavram kalmamış, yapılar arasındaki mesafe yer yer 1 metreye kadar düşmüş ve sokaklarda adım atacak yer kalmamıştı. Fuhuş, hırsızlık, tecavüz vakaları hızla artmış ve sosyal çöküntü ivmeli bir şekilde gerçekleşmiştir.
Özellikle salgın hastalıkların bu küçücük alanlarda olağanüstü yayılma hızlarına ulaşması ve nüfustaki ölüm oranlarının dikkat çekici oranlara ulaşması şehrin genişletilmesi fikri konusunda küçük bir kıvılcım meydana getirir. Örneğin kolera sebebiyle Barcelona’da 1834-1865 yılları arasında ölüm sayısı 13 000’dir. Ortalama yaşam süresinin 30 yıla düşmesiyle şehirde surların yıkılmasına ve şehrin genişletilmesine karar verilir.
Şehirde, yeni bir kent planı yapılarak yeni yerleşim alanları açılmasına olanak verecek bir planlama yarışması düzenlenir. Katalan İnşaat Mühendisi Ildefons Cerdà, surlar yıkıldıktan sonra mevcut şehrin çevresindeki alanı da içine alarak, şehrin alanını yaklaşık dört kat artıracak ve sokakları ızgara şeklinde tasarlanmış planıyla çıkagelir.
Cerdà’nın Tasarladığı Barcelona Şehir Planının Özellikleri
- Cerdà, nüfusun çalışmakta olduğu iş kollarını ve toplumun gereksinimi olan hizmet kollarını inceleyerek şehir planına işlemiştir. Özellikle o zamanlardaki nüfusta önemli bir payı olan işçi nüfusunun yaşamını incelemesi bu konuda oldukça önemlidir.
- Plandaki binaların büyüklükleri standart, ortaları bahçeli veya gölgelikli bir meydan olarak kullanılmıştır. Dörtgen biçimli bloklardan meydana gelen binaların ortası boş tutularak evlerin alacağı ışık, hava ve güneşin maksimum olması hedeflenmiştir.
- Her bölgeyi 20 bloktan oluşturan Cerdà, konut olarak kullanılacak blokları, güneş alabilmeleri için Kuzeybatı – Güneydoğu istikametine yerleştirmiştir.
- Toplumsal sınıf eşitsizliğini minimuma indirmeyi hedeflemiş olan Cerdà, yeşil alan ve temiz hava ihtiyacını bütün sınıflara eşit oranda sağlamaya çalışmış, okul, sağlık vb. hizmetleri benzer uzaklıklarda tutmaya çaba göstermiştir.
- Cerdà’nın planında bloklar 45°’lik köşelere sahiptir. Cerdà’nın buharlı motorun ilerleyen zamanlarda otomobiller ya da tramvaylar şeklinde ulaşımda kullanılacağını öngörmesiyle böyle köşeli sokaklar tasarlaması hayranlık uyandırmıştır.
Tasarım yarışmasında şehir meclisi dönemin şehir baş plancısı Antoni Rovira’nın planını öncelikli olarak düşünse de, merkezi hükümet tarafından çekişmeli bir süreç sonunda Cerdà’nın planının uygulanmasına karar verilir. Böylelikle Barcelona’nın Katalonya Meydanı’nın kuzeyinden başlayarak yaklaşık 8 km²’lik geniş bir alana yayılan, şehrin ızgara planlı modern kısmı Eixample Bölgesi böyle oluşur.
Yazının temel kaynağını meydana getiren ve İrfan Batur tarafından oluşturulan tweet dizisini okumak için tıklayın.
