Barajlar, eski zamanlardan beri insanlığın su ihtiyacını karşılamak ve tarımsal alanların sulanması amacıyla inşa edilen yapılardır. Ayrıca barajlar bir ülkenin enerji üretiminin en doğal ve en ucuz yoludur (Hidroelektirik enerji üreten barajlar). Ayrıca barajlar taşkınların önlenmesi amacıyla da yapılabilen su yapılarıdır. Barajların bizlere sağladığı birçok yarar vardır. Bu yazıda barajın kısımlarından bahsedeceğiz.
Baraj, akarsu vadisini tamamen kapatan ana gövde, işletme tesisleri ve yardımcı tesislerden oluşur. Bir barajda bulunan yapı kısımları aşağıda sıralanmıştır.
İçindekiler
Barajın Ana Kısımları
- Baraj Gövdesi
- Barajın Temeli
- Dolu savak
- Baraj Gölü
Barajın İkinci Önemli Kısımları
- Yaklaşım Kanalı
- Boşaltım Kanalı
- Enerji Kırıcı Tesis
- Su Alma Yapısı
- Dip Savak
- Su Yükseltme ve Vana Odası
- Tahliye Büzü
- Ulaşım Yolu
- Derivasyon Tesisleri
1.Baraj Gövdesi
Bütün akarsu vadisini kapatan ve sabit olan ana gövdedir. Baraj gövdesi, dolgu malzemesi olarak kaya, toprak beton veya diğer malzemelerden inşa edilebilir.
2. Barajın Temeli
Barajın, üzerine inşa edildiği ana yapıdır. Barajın yükünü temele aktaran ve gövdenin sabit kalmasını sağlayan en önemli kısımdır.
3.Dolusavak
Fazla gelen taşkın sularının baraja zarar vermeden mansaba aktaran su yapısıdır. Baraj için supap görevi yapar ve barajın taşkın sırasında yıkılmasını önler. Kapaklı veya kapaksız olarak planlanabilir.
4.Baraj Gölü(Rezervuar)
Baraj gövdesinin akış yukarısında suyun depolandığı vadi kesimidir. Rezervuar olarak da isimlendirilen baraj gölü, ölü hacim, faydalı hacmi ve taşkın hacmi olarak üç kısımdan meydana gelir.
5. Yaklaşım Kanalı
Su alma yapısına doğru veya dolusavak yönüne doğru suyu yönlendiren ve akışı düzenleyen kısımdır.
6. Boşaltım Kanalı
Çökelim havuzlarında tabanda biriken sedimentin, mansaba geçişini sağlayan su yapısıdır.
7. Enerji Kırıcı Tesis
Barajın dolusavaktan hızla çıkan akışın, mansapta oyulma meydana getirmemesi için akan suyun enerjisini kıran tesislerdir.
8. Su Alma Yapısı
Baraj veya bağlamadan(Regülatör) ihtiyaç duyulan su miktarının alınması için yapılan tesistir.
9. Dip Savak
Taşkın sırasında dolusavak kapasitesini azaltmak, akarsu mansabına bırakılacak su miktarını ayarlamak, tehlike veya büyük bakımlar için baraj gölünü tamamen boşaltmak amacıyla kullanılan tesislerdir. Kapaklı olarak planlanırlar.
10. Su Yükseltme ve Vana Odası
Topografyanın izin vermediği yerlerde, su alma yapısı baen pompalı olarak planlanır ve su baraj gölünden bir pompa ile çekilerek daha yüksek bir kota basılır.
11. Tahliye Büzü
Aşırı gelen suların tahliyesinde kullanılır.
12. Ulaşım Yolu
Akarsuyun iki yakasını bağlayan yol olarak kullanılır.
13. Derivasyon Tesisleri
İnşaat sırasında, barajın kuru bir ortamda yapılmasını sağlayan tesislerdir. Barajın altından bir tünel-batardo sistemi veya yan taraftan bir iletim sistemi ile su akışı mansaba aktarılır.
Bunlardan başka,yardımcı tesis olarak baraj sitesinde; çalışma büroları, bakım atölyeleri, laboratuvar, lojmanlar, depolar, araç park yerleri enerji santralleri, arıtma tesisleri, balık geçidi, kayık eklüzleri gibi tesisler, baraj yapısı ile beraber planlanır.
