Çatılar, yapı sistemlerinin en üst kısmında yer alan elemanlardır. Bu elemanlarda kullanılan yapı malzemesi de genellikle ahşaptır. Biz de bu yazımızda ahşap çatı sistemlerinde, ahşap malzemesinin kullanılma sebeplerini, avantajlarını ve dezavantajlarını incelemeye çalışacağız.
Çatı Nedir?
Yapıyı atmosferik etkilerden korumak için oluşturulan elemanlardır. Bu tür yapı elemanlarında taşıyıcı sistem ve kaplama elemanları oluşturulurken genellikle ahşap malzeme seçilmektedir.
Ahşap Çatılar
Ahşap malzemesinin çatılarda kullanımı tarih öncesi dönemlere dayanmaktadır. Malzemenin tercih edilmesinde etkili olan asıl sebepler şunlardır:
- Korozyona dayanıklı olması
- Mukavemetinin yüksek olması
- Ekonomik bir malzeme olması
- Kolay şekillendirilmesi
Günümüzde çatılar; çatı arası boşluğu olan (soğuk) ve olmayan (sıcak) çatılar olarak ikiye ayrılır.
Soğuk çatılar, Endüstri Devrimi öncesinde kullanılan ve eğimli olarak üretilen çatı sistemleridir. Bu çatılarda yalıtım malzemesi eğimli kısma değil de yapının tavan kısmına yapıldığı için çatı arasının kullanımına olanak tanımaz.
Sıcak çatılarda ısı yalıtım malzemesi çatı sisteminin üzerine yapılmakta olduğu için çatı arasının kullanımında bir sıkıntı oluşturmamaktadır.
Bu tanımlardan da tahmin edebileceğimiz gibi, çatı sistemlerinde genellikle sıcak çatılara başvurulmaktadır.
Ahşap Malzemesinin Diğer Malzemelerle Karşılaştırılması
Çatı sisteminin üretiminde farklı malzemeler kullanılabilir. 1994 yılında yayımlanan “Konut İnşaatlarında Alternatif Çatı Malzemeleri” başlıklı araştırmada ahşap malzemesinin diğer yapı malzemeleriyle olan çeşitli kıyaslamalarını aşağıdaki tablodan inceleyelim.
Çatılar İçin Aranan Performans Kriterleri
Kar, yağmur, rüzgar, su buharı, güneş ışınları gibi atmosferik etkiler ahşabın ömrünü kısaltmaktadır.
- Çatı, kendisine gelen hareketli yükleri taşıyabilecek mukavemette olmalı ve bu yükleri taşıyıcı sisteme iletebilmelidir.
- Su ahşapta bozulma ve çürümelere sebep olduğu için bu duruma karşı yapısal ve kimyasal önlemler alınabilir. Yapısal önlem olarak suyu erken tahliye edebilmek için çatı eğimi arttırılabilir. Kimyasal önlem olarak ise ahşap malzemesi emprenye edilerek bozunmalara karşı direnci arttırılabilir.
- Sıcaklık ve güneş ışınları, elemanlarda genişleme ve daralmalara sebep olabilir. Bu tür durumlar çatı üzerinde farklı deformasyonlar oluşturabilir. Buna önlem olarak mertek aralarında veya döşeme üzerinde izolasyon malzemeleri tercih edilebilir.
- Rüzgar nedeniyle çatıların uçma ihtimali de vardır. Bu nedenle statik ve dinamik yüklere göre çatının boyutlandırması emniyetli şekilde yapılmalıdır.
- Yapının kendi ağırlığının yanında çatının ağırlığı da yapıya fazladan yük olarak gelmektedir. Bu sebeple çatı ağırlığını azaltacak ama mukavemeti de yüksek bir elemana ihtiyaç vardır ve bu da karşımıza ahşap olarak çıkmaktadır.
Ahşap Çatı Elemanları
Kaplama: Çatı yüzeyinin düzgün oluşturulmasını sağlayan elemandır. Kaplamayı oturtmak için altında kaplama tahtası kullanılır.
Mertek: Kaplama altı tahtasının üzerine oturduğu ve yaklaşık 50 cm eksen aralıklı olarak aşıklara oturan çatı elemanıdır.
Aşık: Merteklerin üzerine oturduğu elemanlardır. Aşıklar, merteklerin yüklerini eğilmeye çalışarak oturtma çatılarda dikmelere iletilirler.
Dikme: Aşıklardan alınan yükleri yapıya ileten elemanlardır. Asma çatılarda dikmeler baba olarak adlandırılır. Dikme boyutları genellikle 10/10 veya 12/12 olarak seçilir.
Çatı elemanları sadece bu elemanlarla sınırlı değildir. Bu kısımda sadece temel olanları sizlerle paylaşmaya çalıştık. Bu elemanlarla ilgili daha ayrıntılı bilgilere bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Çatılar İçin Kullanılan Ağaç Türleri
Endüstri Devrimi’nden önce malzeme olarak genellikle masif malzemeler kullanılmış ama daha sonradan kompozit malzeme kullanımına geçilmiştir.
Masif Malzeme: Kurutulan veya kurutulmadan direkt olarak kullanılan malzemelerdir.
Kompozit Malzeme: En az iki farklı malzemenin birleşimiyle oluşan malzemelerdir.
Daha önceden masif malzeme olarak meşe, kestane, kavak gibi malzemeler kullanılırken günümüzde daha çok, çam, ladin, köknar gibi ağaçlar kullanılmaktadır.
Örtü altı kaplama malzemesi olarak genellikle OSB(Oriented Strand Board) kullanılmaktadır. Nem ve rutubet durumuna göre bu malzeme sınıflara ayrılmaktadır.
Aşık, mertek ve çatı makası gibi elemanlarda genellikle masif malzemeler tercih edilmektedir.
Yazar Yorumu
Yapı sistemlerinin taşıyıcı elemanı olan çatılarda kullanılacak malzeme seçimi birçok faktöre bağlıdır. Malzemenin mekanik özellikleri, çevresel etmenlere dayanımı, ekonomikliği ve sürdürülebilirliği bu seçimde dikkat edilmesi gereken asıl hususlar olmalıdır.
Bir başka yazıda tekrar görüşmek dileğiyle…
Diğer yazılarıma buradan ulaşabilirsiniz.
