Özellikle çok sayıda yapının etkilendiği depremlerde hasar tespitinin hızlı ve güvenilir bir şekilde yapılması önem arz eder. Birçok ülkede matbu Hasar Tespit Formları vardır ve bunlar kullanılır. ABD, Türkiye ve Japonya’nın kullandığı formlar buna örnek gösterilebilir. Ancak hangi form kullanılırsa kullanılsın etkiye maruz kalmış yapı hakkındaki yorum/hasar seviyesi ilgili mühendisçe belirlenir. Hasar Tespit Formları sadece işleri biraz kolaylaştırır.
Deprem sonrası hasar tespitinin acil ve hızlı olması gerekliliği güvenden ödün vermek anlamına gelmemelidir. Yazının devamında hızlı ve acil hasar tespiti nasıl yapılır basitçe anlatmaya çalışacağım.
Acil yapı hasar tespiti yaparken unutulmaması gereken konu, artçı depremlerin olacağıdır. Dolayısıyla yapı bir süre daha yatay etkilere maruz kalacak ve stabilite sorunu yaşayabilecektir. Dolayısıyla tespit çalışmasında bu durum da dikkate alınmak zorundadır.
İlk etapta hangi yapı olursa olsun depreme maruz kalmış bir yapıya girmemek işin esasıdır. Dolayısıyla ilk hasar tespit aşaması, yapıya girmeden birtakım verileri elde etmeye yönelik olmalıdır. Önce ilgili yapının 4 cephesine karşıdan bakılır. Eğer yapı düşeyliğinde gözle görülecek bir eğilme/yamulma varsa yani yapı şakülünde bozulma varsa bu yapı KULLANILAMAZ/OTURULAMAZ.
Düşeyliği bozulmuş bir yapının içerisine girip ayrıca inceleme yapmak gereksizdir/anlamsızdır. Bu işlemden sonra yapı bodrum katından başlayarak her kolon, her kiriş atlanmadan incelenerek üst katlara doğru incelenerek çıkılır. İncelenmesi gerekli yerler her kolonun alt ve üst uçları, her kirişin sol ve sağ uçları(dolayısıyla birleşim bölgeleri), perdenin tamamıdır.
Hasar Tespitinde yapının Az Hasarlı, Orta Hasarlı, Ağır Hasarlı ya da Hasarsız grubundan hangisine dahil olduğu belirlenir. Aşağıda ne tür hasarın, hangi gruba sokulması gerektiği açıklanmıştır. Hasar tespiti yapılırken artçı depremlerin olacağı dikkate alınmalı ve yapının bir süre daha yatay kuvvet etkisinde kalacağı unutulmamalı, güvenlik ön planda tutulmalıdır.
Az Hasarlı Yapı (kullanılır/oturulur/boşaltılmaz)
a) Bodrumdan başlayarak üst katlara doğru her kolonun üst ve alt uçları, her kirişin sol ve sağ uçları, perdelerin tamamı incelenir. Taşıyıcı sistemde sıvadan betona geçmeyen çatlaklar olabilir. İlgili elemanın bir keski ile yapıyı dolaşması gerekir. Kolon, kiriş kolon birleşimi üzerine tekabül eden çatlakların her birindeki sıvayı keski ile kazıyıp çatlağın kolona/kiriş kolon birleşimine sirayet edip etmediğine bakmalıdır. Sıvalar dökümüş olabilir. Yapının az hasarlı gruba girmesi için çatlakların kolona/kiriş kolon birleşimine sirayet etmemesi gerekir.
b) Yapının belli yerlerinde sıvalar kalkmış, dökülmüş olabilir.
c) Bölme duvarlarda 2 – 3 milimetrelik kurşun kalem ucunun girebileceği genişlikte çatlaklar olabilir.
d) Duvarların kolon ile kirişle birleştiği yerlerde ayrılmalar olabilir, sıvalar dökülmüş olabilir.
e) Çatı ya da kalkan duvarlar ya da çatı arasındaki çatı malzemeleri zarar görmüş yıkılmış olabilir.
f) Kolonlara bağlı olmayan ikincil kirişler yani saplama kirişlerde çatlaklar sıvayı aşmış ve kirişe sirayet etmiş olabilir. Bu bağlamda saplama kirişleri ayrıntılı kontrol gerekmez.
Orta Hasarlı Yapı (kullanılmaz/oturulmaz/boşaltılır)
a) Kolonda/kiriş kolon birleşiminde çatlak görüldüğünde sıva kaldırılır. 1 mm’den fazla olmayan çatlaklara rastlanabilir(kurşun kalem ucu girmez). Bu durumda paspayı olan kısım yani kabuk kabarmış olabilir ama dökülmez, düşmez.
b) Devrilmiş bölme duvarlar olabilir, fayanslar patlamış dökülmüş olabilir.
c) Tek bir kiriş kolon birleşiminde yada kolonda bu tip bir sorun olsa orta hasarlı kararı verilir.
d) Bina güçlendirilebilir.
Ağır Hasarlı Yapı (kullanılmaz/oturulmaz/boşaltılır)
a) Kolonda kirişte 4 mm civarı ya da daha yüksek çatlaklar oluşmuştur. (kurşun kalemin ucu tamamen içeri girer, konik kısmın bir kısmı içeri girer).Bu durumda paspayı olan kısım yani kabuk kabarmış ve dökülmüştür. Düşey donatıların burkulduğu görülebilir.
b) Özellikle kolonun alt ve üst uçlarında, kirişlerin sol ve sağ uçlarında çatlaklar görülür.
c) Kirişlerin sol ve sağ uçlarında eğik çatlaklar görülür. Özellikle kısa kolon oluşan yerlerde(bant pencere gibi) kolonlarda çatlaklar görülür.
d) Tek bir kiriş kolon birleşiminde yada kolonda bu tip bir sorun olsa ağır hasarlı kararı verilir.
Bunların olmadığı yapılar hasarsız sınıfındadır.
*Yazıda “Yapı” terimi “Bina Türü Yapı”‘nın kısaltılmışı olarak kullanılmıştır.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0545 401 95 15
