Öncelikle süneklik kavramını açıklamaya çalışalım.
Süneklik, yük ( kuvvet ) etkisinde, elemanın / yapının, deplasman / şekil değiştirme yaparak deprem enerjisini tüketebilme kabiliyeti / performansı diyebiliriz.
Eleman / yapı elastik bölgeden, plastik bölgeye ( akma bölgesine ) geçince üzerine alacağı limit yatay yükle ( kuvvetle ) beraber deplasman / şekil değiştirme yapabiliyorsa sünek bir özelliğe sahiptir denilebilir (detayları bu bağlantıda bulabilirsiniz).
TBDY 2018, Sayfa 34 de bulunan, Madde 4.3.4.5 bakalım, “Süneklik düzeyi yüksek bağ kirişli ( boşluklu ) veya boşluksuz perdeler ile merkezi, dış merkez veya burkulması önlenmiş çelik çaprazlı çerçevelerin moment aktaran süneklik düzeyi yüksek çerçevelerle birlikte kullanıldığı binalarda, perdelerin veya çaprazlı çerçevelerin tabanlarında deprem yüklerinden meydana gelen devrilme momentlerinin toplamı, binanın tümü için deprem yüklerinden dolayı tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %40’ından az, %75’inden fazla olmayacaktır.
0.4 Mo < TOPLAM M dev < 0.75 Mo
Bu bağıntıdaki üst sınır koşulunun sağlanmaması durumunda Tablo 4.1’de deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek perdelerle veya çaprazlı çerçevelerle karşılandığı durumlar için tanımlanan R ve D katsayıları ile izin verilen en üst BYS dikkate alınacaktır. Alt sınır koşulunun sağlanmaması durumunda ise Tablo 4.1 ‘de verilen R ve D katsayılarında değişiklik yapılmayacak, ancak izin verilen en üst BYS’nin bir fazlası dikkate alınacaktır.”
Şimdi yönetmeliğin ön gördüğü bu şartlar içerisinde Tablo 4.1’e bakalım. Bu tabloda, A1 durumları süneklik düzeyi yüksek taşıyıcı sistemlere ait binaları ilgilendirmektedir. A11 şartında, deprem etkilerinin tamamının moment aktaran süneklik düzeyi yüksek betonarme çerçevelerle karşılandığı binalar yer almaktadır. Burada R ( Deprem yükü azaltma katsayısı ) = 8, D ( Dayanım fazlalığı katsayısı ) = 3 ve BYS >eşit 3 alınmaktadır. Bu durumda görüldüğü üzere binada perde çok az kullanılmışken veya yokken, sadece çerçeveli durumda, R’nin 8 alınması binanın sünek bir davranış göstererek ( kirişlerin mesnetlerindeki plastik mafsallaşmalar ile ) deprem enerjisini tüketebileceği ön görülmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken konu R katsayısın yüksek olmasıdır; yani bu durumda binaya sünekleşme sonucu daha az deprem yükü geleceği konusudur (yük / kuvvet – deplasman eğrisinde plastikleşmeler / sünek davranış sonucu plastikleşme platosunda sabit / limit yatay yük / kuvvet altında deplasman yapılması konusu).
Şimdi bir de A31 şartına bakalım, deprem etkilerinin tamamının moment aktaran süneklik düzeyi sınırlı betonarme çerçevelerle karşılandığı binalar, R = 4, D=2.5, BYS >eşit 7 alınmaktadır. Burada R = 4 alınmasına dikkat edelim; R=4’ün küçük olması, binaya gelen tasarım deprem yükünün büyük olması demektir. Yani yönetmelik sünek yapı yapmadığı zaman, binaya daha fazla deprem yükünün etkimesini sağlayarak tasarımcıyı adeta uyarmaktadır. Ancak bir açıdan da, artık günümüzde tüm R’lerin R/2 alınması gerektiğini savunanlar olduğu gibi, artık esnek yapı, sünek yapı devri geçti, böyle pehlivan gibi ( rijit ) yapılar yapmak lazım görüşünü savunanlar da vardır.
Taktir sizin. Değerli görüşlerinizi bekleriz.
FATİH TANER VURAL
PROJE VE UYGULAMA DENETÇİSİ İNŞAAT MÜHENDİSİ
ANKARA GAZİ ÜNİVERSİTESİ
0 532 390 97 73
