Beton karışım malzemeleri- AGREGA
1. Beton üretiminde kullanılacak tüm agrega bileşenlerinin elek analizleri yapılmalıdır.
2. Beton üretiminde kullanılacak agregaların ideal karışımı, kullanılacak en büyük agrega tane boyutlarına göre TS 706 da verilen referans eğrileri arasında kalacak şekilde belirlenmelidir.
3. Beton üretiminde kullanılacak agregaların özgül ağırlıkları ve su emme oranları TS 3526 şartlarını sağlamalıdır.
4. Dane şekli TS 706 paragraf 1.2.3. deki değerleri sağlamalıdır.
5. Dane şekilleri mümkün olduğu kadar yuvarlak, kürevi veya kübik olmalı, yassı ve uzun olmamalıdır.
6. Dane dayanımı TS 699 şartlarını veya TS 706 paragraf 1.2.4’deki Los Angeles Aşınma Deneyi şartlarını sağlamalıdır.
7. Dane basınç direnci en az beton direncine eşit olmalıdır.
8. Dona dayanıklılık açısından TS 699 şartlarını veya TS 706 paragraf 1.2.5’deki değerleri sağlamalıdır.
9. Agregaların içindeki organik madde oranı TS 3673 şartlarını sağlamalıdır.
10. Agregaların içerisindeki zararlı maddeler toplamı hacim olarak %2’yi geçmemelidir.
11. Agregaların içindeki ince madde miktarı TS 3527 şartlarını sağlamalıdır.
12. Bütün harçlarda dere, ocak veya kırma taş kumu kullanılmalıdır. Yıkanmamış deniz kumu ancak dolgu ve tesviye işlerinde kullanılmalıdır.
13. Agregaların özelliklerinin belirlenebilmesi için labaratuvara gönderilecek numunelerin hangi miktarda ve nasıl alınacağı, korunması, tanımlanması TS 707 şartlarına göre yapılmalıdır.
Beton karışım malzemeleri – KARIŞIM SUYU
14. Beton ve harç yapılmasında, kum çakıl gibi inşaat malzemelerinin yıkanmasında ve yapılmış imalatın sulanmasında kullanılacak su temiz, berrak olmalı, kil , çamur, yağ, lağım suyu, alkali ve asitleri ihtiva etmemelidir.
15. Karışım suyu BS 3148 veya TS 1247 madde 2.1.3 şartlarını sağlamalıdır.
Beton karışım malzemeleri – ÇİMENTO
16. Çimentonun Blaine özgül alanı, tane büyüklüğü, özgül ağırlığı, normal kıvam suyu yüzdesi, priz başlangıç ve bitim süreleri ile 7 ve 28 günlük dayanımları TS 24’e göre belirlenmelidir.
Betonun temini
17. Beton şantiyede kurulu beton santralinden veya herhangi bir hazır beton üretim tesisinden alınmalıdır. Her iki halde de beton üretimi üniversite, TCK, DSİ gibi kurumların laboratuvarlarında hazırlanan beton karışım raporlarına göre yapılmalıdır. Ancak kullanılacak beton, TS 11222’ deki beton sınıflarından herhangi birisine ait ve bu standarda göre üretim yaptığını belgeleyen bir hazır beton üretim santralinden temin edilecekse, sözleşmede de beton için özel şartlar belirtilmemişse “Beton Karışım Raporu” nun hazırlattırılmasına gerek yoktur.
Betonun taşınması
18. Sıcak iklimlerde ve beton taşıma yolunun uzun olduğu yerlerde kuru karışım yapan transmikserler tercih edilmelidir. Transmiksere verilen karışım, beton dökülecek yere kadar kuru karışım olarak gider ve burada mikserin su deposundan alınanan su karışıma eklenerek sulu karışım mikserde üretilmiş olur.
19. Herhangi bir beton karıştırma sistemi yok ise, betonun karıldığı ya da betonyerden çıktığı an ile, yerine döküldüğü an arasında geçecek sürenin 20 dakikayı aşmamasına dikkat edilmelidir. Özel karıştırma aletleri ile teçhiz edilmiş kamyonla taşımalarda süre 45 dakikayı geçmemelidir.
Betonun kontrolü
20. Beton sahasına gelen her mikser için TS 2871’e göre çökme (slump) tespiti yapılmalı ve sonuçları “Beton Çökme Değerleri Formu” na işlenmelidir. Çökme değeri, onaylı “Beton Karışım Raporu”’ndaki değerinden (+,-) 2cm’den fazla olmamalıdır.
21. Toleransı aşan ölçümler olduğu takdirde ilgili inşaat mühendisi veya inşaat şefi durumdan haberdar edilerek santralde gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır.
22. Betonun mukavemeti, döküm esnasında betondan alınan numunelerin test edilmesiyle kontrol altında tutulmalıdır.
23. Şartnamede belirtilen veya idare ile ortaklaşa tespit edilen beher miktar için TS 2940 ’ a göre 1set (2×3 adet) numuna alınmalıdır.
24. Alınan numunelerin üzerine 5×5 cm boyutunda kağıt etiket konmalı, etiket üzerine numune no, tarih ve beton sınıfı yazılmalıdır.
25. Numuneler yağmura, sıcağa ve soğuğa karşı korunarak ertesi gün laboratuvara götürülüp, kalıplarından çıkarılmalı, bakım ve kürü TS 3068 ve TS 3351’e göre yapılmalıdır.
26. Her set numunenin ilk üçü 7.gün, diğer üçü 28.gün TS 3114’e göre test edilmeli, mukavemet değerleri TS 500’e göre kontrol edilip sonuçları “Beton kalite kontrol formu” na işlenmelidir.
27. 7 günlük beton dayanımı 28 günlük dayanımın %70’inin altına düşmemelidir.
28. Kırılan numunelerin 7 günlük basınç mukavemeti “Beton Karışım Raporu” değerinden daha düşük ise ilgili sorumluya bildirilerek beton santralinde gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır. Şayet 28 günlük basınç mukavemeti düşük çıkarsa “Şantiyede uygunsuzluk kontrolü” prosedürü uygulanmalıdır.
29. Betonda, donmuş, kar ile karışmış, kırağı ile örtülmüş malzemeler kullanılmamalıdır.
Beton Dökümünün Planlanması
30. Döküm süreleri 2 saatten fazla olan veya dökülecek miktar 50 m3’ü aşan betonlar için beton döküm planı hazırlanmalıdır. Daha az veya kısa süreli beton işleri için ise pompa yeri tespit edilmeli ve pompa operatörüne betonunu hangi sırayla döküleceği talimatı verilmelidir.
31. Geniş yüzeyli kütle betonlarıyla, uzun ve yüksek perde betonlarının döküm sürelerinin uzun olması, betonun priz alarak soğuk derz oluşmasına sebep olacağından bu tür betonların dökümünden önce basit bir kroki üzerine beton döküm planı yapılmalıdır.
32. Beton döküm planında, kaç m3 beton döküleceği, dökümün kaç saat süreceği, döküme nereden başlanacağı, hangi sırayla döküm yapılacağı, pompanın yerleşimi, döküm sırasında yer değiştirip yer değiştirmeyeceği, mikserlerin pompaya geliş-gidiş güzergahları belirtilmelidir.
Beton Dökülecek yüzeyin hazırlığı
33. Beton dökülecek yüzeylerin temiz ve nemli olmasına, mevcut betonun üzerine döküm yapılıyorsa yüzeyin pürüzlendirilmiş olmasına dikkat edilmelidir.
34. Su emme gücü yüksek olan yüzeyler, beton suyunu emmemesi için beton dökülmeden önce iyice ıslatılmalıdır.
35. Hiçbir zaman donmuş zemin üzerine beton dökülmemelidir.
36. Beton dökülecek yüzeyler ve kalıpların içerisi su birikintileri, çamur, talaş, yonga, şekerli maddeler, inşaat artıkları ve yabancı malzemelerden temizlenmelidir.
37. Kayalık olan yerlerde, gevşek parçalar kaldırılmalı, kaya yüzeyleri yüksek basınçlı hava-su karışımı ya da ıslak kum fışkıran araçlar, çok sert süpürgeler ve kazmalarla temizlenmelidir.
Betonun dökümü
38. Beton dökümü sırasında kalıpların stabilitesi sürekli kontrol edilmelidir.
39. İki tabakanın dökümü arasındaki zaman 90 dakikayı geçmemelidir.
40. Beton serbest olarak 1.5 mt yüksekliğin üstünden dökülmemelidir.
41. Mikserdeki betonun çökme değeri olması gerekenden az ise betona kesinlikle su katılmamalıdır. Bir miktar katkı ilavesiyle istenilen çökme değerine ulaşıldıktan sonra döküme başlanmalıdır.
42. Beton, oluk yardımı ile dökülecek ise ve eğim çok fazla ise oluğun yer yer paletlerle teçhiz edilmesi, kısa parçalarla imal edilip sık sık yön değiştirilerek betonun hızının kırılması ya da beton döküldüğü yerde bir daha karıştırılması temin edilmelidir. Boru kullanılacaksa borunun alt ucu dökülmüş beton içinde bulundurulmalı ve boru her zaman dolu olmalıdır.
43. Betonun gecikmesi halinde bazı yerler prizini alabilir. İkinci tabakaların bu yüzeye kaynaması için priz alan yüzey, basınçlı su ile ya da tırmıkla çakılların üst yüzeyleri görününceye kadar temizlenmelidir.
44. Betonda ek yerleri momentlerin en az olduğu yerlerde beton 45 derece eğimli ya da dişli olarak bırakılmalıdır.
45. En az +3 C ye kadar herhangi bir tedbir alınmadan beton dökülebilir.
Pompa ile beton dökme
46. Pompa betonu bir takım özelliklere sahip olmalıdır. Örneğin, beton slampı 8 ile 10 arası, çimento dozu minumum 250 kg/m3, en iri malzeme 30 mm, kum miktarı istenen mukavemete göre maksimum, beton malzemesinde toz ya da kil miktarı şartnamedekilerden az, pompaya verilen beton prizine başlamamış, beton çok iyi karışmış ve uniform yapıda olmalıdır.
47. Pompa ile beton dökümüne başlamadan önce 0.5 m3 kadar kumlu çimento ile sulu bir karışım pompaya verilmelidir.
48. Betonlama sonunda veya devam eden betonlarda, vardiye değişimlerinde beton pompası iyice temizlenmelidir.
49. Sabit beton pompasının boruları sık sık kontrol edilmelidir. Zamanla boru ağızları aşınır ve beton boru içinde hareket ederken ek yerlerinden su sızar, bu betonun akışkanlığının azalmasına dolayısıyla boruların sık sık tıkanmasına neden olur.
50. Sabit pompada mümkün olduğu kadar az dirsek kullanılmalıdır. Dirsekler yük kaybını artırır. Çok aşınan borular mutlaka değiştirilmelidir.
51. Kullanılacak betoniyer su ayar tertibatlı olmalıdır.
52. Betoniyer ile karıştırmada, ikinci bir karışım konmadan önce betoniyer tamamıyla boşaltılmalı, iş bittiği ya da durdurulduğu zaman içi iyice temizlenmelidir.
Su içinde beton dökme
53. Su içinde beton dökümlerinde, suda dalga ve akım olmamasına dikkat edilmelidir.
54. Su içinde beton dökümlerinde tabanda kaynak suyu çıktığı takdirde beton dökümüne zarar vermeyecek şekilde önlem alınmalıdır.
55. Su içinde beton dökümlerinde içinde beton dökülecek suyun ısısı 10 derecenin altına düştüğünde dökülecek beton en az 300 dozajlı olmalı ve dışarıda her doza fazla olarak 50 kg çimento ilave edilmelidir.
56. Deniz suyu etkisinde olan betonlarda deniz suyunun kimyasal etkilerine dayanıklı çimento kullanılmalıdır.
57. Projesinde 200, 250 dozajlı olarak gösterilen beton kısımlar deniz suyunun etkisinde kalıyorsa, bu betonlar 300 dozajlı olarak dökülmelidir.
58. Alkali ve sülfatlı suların ve zeminin etkisi altında kalan betonların dökülmesinde, beton dökümü bittikten 72 saat sonrasına kadar bu maddelerin beton yüzeyine değmemesi sağlanmalıdır. Bu gibi durumlarda alkali ve sülfatlı suların ve zeminin kimyasal etkisine dayanıklı çimento kullanılmalıdır.
Betonun yerleştirilmesi
59. Vibratörle sıkıştırmada betonun homojenliğinin bozulmamasına dikkat edilmeli ve işin önemine göre özel şartnamesinde vibratörün frekans adeti tespit edilmelidir.
60. Vibratörler beton yayma işinde kullanılmamalı, vibratör tutulan yüzeye bir daha vibratör tutulmamalıdır.
61. Vibratör donatıya değmemeli, aksi takdirde vibratör kafası sık sık arızalanacak ve donatı titreşimi, donatı ile betonun aderansını azaltacaktır.
62. Kitle betonlarında vibratörlenen noktalar yaklaşık 50 cm aralıklı ve şaşırtmalı olmalı, aralıklar vibratörün etki alanının çapından büyük olmamalıdır.
63. Vibratör tabana dik olarak daldırılmalı, tabana hafifçe değdirilmeli ve dik olarak yavaşça çıkarılmalıdır.
64. Beton içinde hava kabarcığı çıkışı çok azalıncaya kadar beklenmelidir. Ancak betonun üstünün sulanmasına izin verilmemelidir.
65. Beton kat kat döküldüğünde vibre edilmiş katların kalınlığı titreşim aletinin iğne uzunluğunun yarısına eşit olmalıdır.
66. El ile sıkıştırmada tabaka kalınlığı 15cm’den fazla olmamalıdır.
67. Vibre edilen ve prizi başlayan betonlar tekrar vibre edilmemelidir.
68. Gömülü parçaların çevresindeki beton dökümüne özen gösterilmelidir. Bazı durumlarda kalıbın arkasından plastik tokmakla vurularak betonun yerleşmesine yardımcı olunmalıdır.
69. Döşeme ve kaplamalarda mümkünse satıh vibratörü kullanılmalıdır.
70. Döşeme, radye temel gibi geniş yüzeyli betonlar döküldükten sonra beton yüzeyin çatlamaması için en az iki defa mala ile perdah çekilmelidir. Birinci kat beton taze iken, ikinci kat ise beton priz alırken çekilmelidir. Hava çok rüzgarlı veya çok sıcak ise üçüncü ve dördüncü kere perdah çekilmelidir.
Betonun korunması
71. Beton dökümünden sonra, betondaki rötre (büzülme) çatlaklarının oluşmasını önlemek ve beton mukavemetinin daha yüksek seviyede tutlmasını sağlamak amacıyla, beton içindeki su kaybı düşük seviyede tutulmalıdır.
72. Beton dökümünün bitiminden takriben 12 saat sonra kür işlemine başlanmalıdır.
73. Hava sıcaklığının 40 C civarında olması durumunda ıslak çuvallarla beton yüzü örtülerek kür yapılmalı ve çuvalların sürekli ıslak tutulması sağlanmalıdır. Bu tür kür 4-6 gün aralıksız devam etmelidir.
74. Su ile yapılan kür işlemi yaz aylarında güneşin kuvvetli olmadığı sabah ve akşamları yapılmalıdır. Öğle zamanı betonun sulanması betonun çatlamasına neden olacaktır.
75. Beton yüzeyinde bir film tabakası oluşturarak suyun buharlaşmasına engel olan parafin esaslı püskürtme malzemeler ile kür uygulamasında, yüzeye üniform püskürtme yapılmasına dikkat edilmelidir.
76. Çuval, teliz, polietilen şilte ve benzeri su emici veya su tutucu malzemeler ile kür uygulamasında kür süresi şartnamede belirtilmemişse portland çimentolar için 14 gün alınabilir.
77. Beton, dökümünden itibaren 7 gün süre ile her türlü titreşimden korunmalıdır.
78. Beton 7 gün süre ile nemli tutulmalı, üzeri çuval, kum, hasır ve benzeri bir malzeme ile örtülerek sulanmalıdır.
79. Perde betonları döküldükten sonra kalıplar birkaç gün sökülmeyecek ise mutlaka gevşetilip su püskürterek kür yapılmalıdır.
Beton yüzey tamiri
80. Kalıpların sökülmesinden sonra yüzeyler kontrol edilmelidir. Betonun ulaşmadığı boşluklu kısımlar, betonda segragasyon olan kısımlar, beton şerbetinin kalıptan dışarı sızdığı yüzeyler, kopan, söküm sırasında parçalanan kenarlar, çatlamış veya dökülmüş yüzeylerin tespiti için kalıpların sökülmesinden sonra beton yüzeyleri kontrol edilmelidir.
81. Bu yüzeylerde onarım yapılmadan önce gevşek parçaların uzaklaştırılması, sağlam yüzeye ulaşılması gereklidir. Sağlam yüzeye onarım malzemesi uygulamadan önce, yüzeyin, su, buhar veya hava ile temizlenmesi gerekir. Yüzey mutlaka pürüzlü olmalıdır.
82. Beton tamirinde yüzey üzerine önemli yükler gelmiyorsa sadece çimento bazlı onarım harcı kullanılmalıdır. Nemli yüzeye önce aderans arttırıcı çimento bazlı astar tabakası, sonra da tamir harcı uygulanmalıdır. (Sika Mono Top 620 gibi)
83. Beton tamirinde yüzey üzerine gelen yük fazla olduğu taktirde yüksek mukavemetli çimento bazlı onarım harcı uygulanmalıdır. (Sika Mono Top 604 gibi)
84. Beton tamirinde yüzey üzerine büyük yükler, darbeli, titreşimli yükler geldiğinde veya onarım bölgesinin çok ince veya çok küçük olması durumunda epoksi tamir harçları (Sikadur 31, 41 gibi) kullanılmalıdır.
85. Gömülü parçaların yerleştirilmesinden sonra kenar boşluklarının doldurulmasında da genleşme özelliği olan çimento (Sika Grout 210,214 gibi) veya epoksi tamir harçları kullanılabilir.
86. Sızma, terleme şeklinde ise beton içine kristalize olarak işleyen çimento bazlı sızdırmazlık malzemesi (Xypex Consantre gibi) kullanılmalıdır.
87. Sızma akıntı şeklinde ise çabuk priz alan malzemeler kullanılmalıdır. (Çimento harcı içine Sika 4a veya Sika 2 katılabilir.) Daha sonra yüzey, beton içine işleyerek kristalleşen çimento bazlı malzemeler ile sızdırmazlığa karşı 2 kat kaplanmalıdır.
Hazırlayan:
Cem KAFADAR
İnşaat Mühendisi (ITU-1987)
