Dayanma yapıları, kazı esnasında ve sonrasında zemini desteklemek ve zeminin kaymasını engellemek için yapılar yapılardır. Dayanma yapılarını geçici olarak yapılan ve kalıcı olarak yapılan şeklinde 2’ye ayırmak mümkündür. İksa, batardo ve palplanş gibi yapılar geçici olarak yapılırken, istinat duvarları gibi yapılar ise kalıcı olarak yapılmaktadır.
İksa
Yer altı suyu bulunmayan ve kohezyonsuz zeminlerde yapı yüklerinden kaynaklanabilecek çökme, aniden meydana gelmektedir. Bu yüzden hem kazı alanının çökmesini engellemek hem de çalışanları tehlikeye sokmamak adına yüzeyi geçici olarak desteklemek için iksa adı verilen dayanma yapıları yapılır.
İksa yapımında yüzey kaplama kalasları, destek kirişi ve dikmesi, payanda ve takoz gibi boyutları ve kullanım yerleri farklılık gösteren kereste elemanları kullanılmaktadır.
Yapılan iksalar çalışma sahasını engellemeyecek şekilde kurulmalı ve işçiyi zemin kaymasından koruyacak sağlamlıkta olmalıdır.
Palplanş
Su içinde yapılan çalışmalarda veya içinden çok su çıkan sulu zeminlerde kazı yapılırken, suyun kazı çukuruna dolmasını engellemek amacıyla yapılan dayanma yapılarıdır.
Palplanşlar kullanım amacına göre kimi zaman daha ekonomik, kimi zaman da daha sağlam veya kolay kurulup sökülmesine göre ahşap, çelik veya betonarmeden yapılabilirler.
Ahşap Palplanş
Ahşap suya çok dayanıklı olmadığı için daha çok, sulu olmayan zeminlerde çalışılırken kullanılırlar. Çelik ve betonarmeye göre daha ekonomiktir.
Çelik Palplanş
Yapılacak olan palplanşın daha(sağlam+ güvenli+ sızdırmaz) olması istendiği zaman tercih edilirler. Ahşap palplanşa göre daha pahalı olmasına rağmen, tekrar tekrar kullanılabilme özelliğine sahiptirler.
Betonarme Palplanş
Çok derin ve büyük kazı çalışmalarında uzun süre veya daima kalacaksa tercih edilirler. Yapımı maliyetli olmasından ve tekrar sökülüp kullanılamadığından dolayı ekonomik değildirler.
3- Batardo
Deniz, göl, nehir, ırmak vb. alanlarda kazı yaparken çalışma alanını suyun basmasını engellemek amacıyla yapılan dayanma yapılarıdır. Batardolar kazı yapılacak zeminin yapısına ve suyun derinliğine göre farklı malzemeler kullanılarak yapılırlar.
Beton Batardo
Yapılacak olan batardonun, uzun süre kazı alanında kalması bekleniyor ve zemine palplanşın yapılması zor gözüküyorsa, beton batardo tercih edilir.
Çelik Batardo
Yüksek su seviyelerinde çalışırken batardo yüksekliğinin fazla olması gereken durumlarda çelik batardolar tercih edilir.
Ahşap Batardo
Çok derin alanlarda çalışılmadığı zamanlarda tercih edilirler. Basit, sehpalı ve ahşap sandık batardo olmak üzere 3 farklı şekilde yapılırlar.
4- İstinat Duvarları
İstinat duvarları diğer dayanma yapılarının aksine geçici olarak değil kalıcı olarak kalacak şekilde tasarlanırlar. Günlük hayatımızda birçok yerde rastladığımız istinat duvarlarının temel işlevi, arkasına aldığı toprağın hareket etmesini ve kaymasını engelleyerek toprağın diğer tarafa geçmesine mani olarak, doğabilecek tehlikeleri engellemektir.
İstinat duvarları eğimli ve yamaçlara yapılan yollarda toprağın yola akmasını önlemek, heyelan bölgelerinde zemini tutmak , köprü kenar ayaklarında dayanım sağlamak, su kıyılarının erozyondan korunması gibi birbirinden farklı bir sürü yerde kullanılmaktadır. Bu yüzdendir ki mühendisler olarak bu yapıları tasarlarken zemin özellikleri ,duvara tesir eden yük ve kullanılacak olan duvar tipi gibi hususlara dikkat etmeliyiz ki, yapacağımız stabilite (göçme ,kayma, basınç vb. hesaplardır) hesapları doğru çıksın.
İstinat duvarlarını, içerisinde kullanılan malzemelerin yapısına göre 2’e ayırmak mümkündür:
Kagir İstinat Duvarı
Sadece taştan veya içinde demir olmayan saf betondan yapılırlar.
Betonarme İstinat Duvarı
Çekme dayanımı az olan betonun çelik donatı ile güçlendirilmesiyle yapılırlar. Bu sayede daha sağlam ve yüksek istinat duvarlarının yapılmasına olanak sağlanır.
KAYNAKLAR / REFERENCES
- Yapı Teknolojileri- 1, Sayfa 191-211, Prof. Dr. Metin Arslan
- Analiz Yapı
